Şu sıralar en çok dikkat çeken açıklamalardan biri Avrupa Komisyonu Başkanı Ursula von der Leyen’den geldi. Leyen Euronews'e verdiği röportajda Ukrayna'nın AB'ye üye olup olmaması sorusuna ilişkin olarak "Zamanın akışı içerisinde gerçekten AB’ye aitler. Onlar bizden biri ve onları içeri almak istiyoruz." dedi.

Prensip olarak, Ukrayna'nın uzun vadede Avrupa Birliği'nin bir parçası olması gerektiği ifadesi yeni bir şey değil. Yaklaşık 20 yıllık bir geçmiş süreci var. Ancak, savaş nedeniyle, Ukrayna Devlet Başkanı Volodimir Zelenskiy şimdi ülkesinin acil bir prosedürle AB'ye katılmasını istedi.

UKRAYNA’NIN AB’YE KATILMASI MÜMKÜN MÜ?

Bu mümkün mü? Prensip olarak, her Avrupa ülkesinin AB üyeliğine başvurma hakkı vardır. Ancak bu Avrupa’nın kesin bir tanımı da yok. Eğer coğrafi Avrupa ise Kıbrıs Cumhuriyeti Avrupa coğrafyasında değil. Bu durumda kültürel ve coğrafi Avrupa aidiyeti olan ülkelerden bahsediliyor demek yanlış olmaz.

Kültürel Avrupa'nın nerede bittiği ise tamamıyla ideolojik bir sorudur. Türkiye sınırında mı? Güney Kafkasya'nın doğu ucunda mı? İsrail de mi? Buna tüm Slav ülkeleri dâhil mi?

Bu nedenle bu sorunun kesin bir cevabı olması zor. Teorik olarak Rusya da AB üyeliği için başvurabilir. Örneğin 1986 yılında İspanya ve Portekiz AB’ye dâhil olunca Fas Krallığı da AB ile komşuluk ilişkilerini geliştirdi. Daha sonra 1984 yılında AB’ye katılmak için başvuru yaptı. Fas Krallığı Roma Antlaşmasının 237. maddesine dayanarak Fas’ın da bir Avrupa devleti olduğu gerekçesiyle topluluğa aday olduğunu ifade etti. Ancak Avrupa Birliği, Fas’ın coğrafi bakımdan bir Avrupa devleti olmadığını belirterek 1987 yılında başvurusunu reddetti.

AB ÜYELİĞİ İÇİN HANGİ KRİTERLERİ YERİNE GETİRMEK LAZIM?

AB üyeliği kriterleri sıralandığında en başta başvuran ülkenin demokrasi ile yönetiliyor olması geliyor. Üye olmak isteyen ülke AB iç pazarının kriterlerini ve hukukun üstünlüğü kriterlerini karşılamak zorunda. Ayrıca azınlık hakları da dâhil olmak üzere insan haklarına saygı da temel belirleyici kriterler arasında yer alıyor. Aday olmak isteyen ülkenin sınır anlaşmazlıkları olmamalıdır. Bu kriterleri karşılayıp karşılamadığı yönünde toplamda 35 müzakere faslı bulunmaktadır.

Ancak Ukrayna’nın derhal AB’ye alınması için çağrıda bulunan Zelenskiy de bu durumu değerlendiriyoruz diyen Avrupa Devlet ve Hükümet Başkanları Konseyi başkanı Charles Michel de Avrupa Komisyonu Başkanı Ursula von der Leyen de Ukrayna’nın AB’ne alınması için gerekli kriterleri karşılamadığını ve alınamayacağını çok iyi biliyor. Bir kere Ukrayna’da da Oligarkların siyaset üzerinde güçlü etkisi mevcut. Hukukun üstünlüğü konusunda sorunları var. Yolsuzluk, genel olarak zayıf bir ekonomi, sıkıntılı devlet maliyesi ve sınır anlaşmazlıkları var.

Ayrıca Ukrayna’da, ülkedeki azınlıkların kamu görevinden uzak tutulması ve Ukraynaca dışında diğer dillerin kamu hayatından yasaklanması için girişimlerde bulunuluyor. Bu önlemler ülkedeki Rus etkisini azaltmayı amaçlarken, diğer çok sayıda azınlığı da sınırlandırıyor.

Öncelikli olarak AB Komisyonu, Avrupa Konseyi'ne başvuran bir ülkeye aday statüsü vermesini tavsiye etmektedir. Konsey daha sonra aday ülke olmasını oybirliğiyle kabul etmek zorundadır. Kısacası Konsey, katılım müzakerelerinin açılmasına da oybirliğiyle karar vermek zorunda. Sürecin devamına ve nihai katılıma da oybirliği ile karar verilir.

HANGİ ÜLKELER AB’YE ÜYE OLMAK İÇİN BEKLİYOR?

Karadağ ve Sırbistan, müzakerelerin uzun yıllardır devam ettiği üyelik adaylarıdır. Ayrıca, henüz somut katılım müzakerelerinin başlamadığı Arnavutluk ve Kuzey Makedonya da var.

1987'de AB'ye katılmak için başvuran ve yıllardır müzakereleri dondurulmuş durumda bulunan Türkiye’nin ise aday ülke olma sürecini stratejik nedenlerle resmi olarak iptal etmek istemiyorlar. 

Kosova ve Bosna-Hersek potansiyel adaylar olarak görülüyor. Üyelik için zaten bir başvuruda bulundular, ancak henüz oybirliğiyle alınan bir konsey kararı yok. Potansiyel olarak AB üyesi olabilecek diğer Avrupa ülkeleri için Doğu Ortaklığı denilen pozisyonları var. Bunlara Ukrayna'nın yanı sıra Belarus, Moldova, Gürcistan, Ermenistan ve Azerbaycan da dâhildir. Ancak somut olarak, yalnızca Ukrayna, Moldova ve Gürcistan AB üyeliği için çabalıyor.

AB Komisyonu, yalnızca katılım sürecinde tavsiyelerde bulunur. Nasıl devam edileceğine ve nasıl yapılacağına yalnızca üye ülkeler tarafından ve oybirliğiyle karar verilir. Ancak genelde ülke içi yaşanan sorunlardan dolayı üye devletler üye olmak isteyen ülkelerin AB entegrasyonundaki ilerlemesini engellemeye devam ediyor. Bu, Ukrayna'nın üyeliği için de bir sorun olabilir. Örneğin Budapeşte’nin Macar azınlık nedeniyle ilişkileri Ukrayna ile oldukça kötü.

Şimdiye kadar AB'nin genişlemesine genel olarak şüpheyle bakan Fransa ve Danimarka gibi ülkeler de başka bir sorun.

AB’ne üye olmak daha çok ülkelerin kendi durumuna bağlı oluyor. Ekonomik olarak güçlü ve demokratik olarak gelişmiş Avrupa ekonomileri genellikle çok hızlı bir şekilde AB’ye üye olabiliyorlar.

En hızlı katılım sürecini Finlandiya yaşadı. Başvurusundan üç yıl sonra üye oldu. Mesela Brüksel'de örneğin Norveç veya İzlanda AB üyesi olmak isterse bunun çok kısa bir süreç olacağı söyleniyor.

Az gelişmiş ülkelerde durum farklı işliyor. AB üyeliği için pek çok kriteri karşılamıyorlar veya bunları karşılamaları uzun zaman alıyor. En genç AB üyesi olan Hırvatistan'ın AB üyeliği oldu, üyelik başvurusundan itibaren on yıl sürdü.

UKRAYNA’NIN SÜRECİ BAŞKA TÜRLÜ OLABİLİR Mİ?

Bu konu şimdilik bazı üye devletler tarafından tartışılıyor. Slovakya Başbakanı Eduard Heger, "Avrupa'nın bir parçası olmak" istediği için savaşa giren bir ülkeye yeni bir yaklaşım çağrısında bulundu. Ukrayna'nın reforma daha önce hiç olmadığı kadar açık olduğunu söyleyerek bir kurtarma fonu oluşturulmasını teklif etti.

Baltık ülkeleri, Ukrayna'nın resmi aday ülke ilan edilmesini talep ediyor. Pazartesi (28.02.2022), Avrupa Konseyi Başkanı Charles Michel, Ukrayna'nın AB üyeliği konusunda ülkeler arası bir tartışma olacağını duyurdu.

Fakat AB anlaşmalarıyla ilgili kanunları sağlamadığı için acil bir prosedür yasal olarak mümkün değil. Tüm üye ülkeler bunu istese bile Ukrayna üyelik kriterlerini karşılamadığı için bu süreç olmaya açık olacaktır.

Ukrayna ile ülkeyi AB standartlarına getirmeyi amaçlayan bir ortaklık anlaşması zaten var. Devlet ve hükümet başkanlarının Zelenskiy'ye  entegrasyon yolunda daha fazla adım önereceği düşünülebilir. Örneğin: Türkiye gibi bir Avrupa Gümrük Birliği üyeliği zaten var.

Ukrayna'yı resmi olarak katılım adayı olarak adlandırmaya karar verilirse, bunun yalnızca sembolik bir değeri olacaktır. Ayrıca Ursula von der Leyen de, Michel de Rusya’ya istersek bunu da yaparız mesajı vermeyi hedefliyor.

ALMANYA DIŞİŞLERİ BAKANI DA UKRAYNA’NIN AB ÜYELİĞİNE TEMKİNLİ YAKLAŞTI

Almanya Dışişleri Bakanı Annalena Baerbock da Ukrayna'nın AB'ye hızlı katılımı konusunda temkinli davrandı:  "AB'ye katılmanın birkaç ay içinde yapabileceğimiz bir şey olmadığının herkes farkında" dedi. Baerbock aksine, böyle bir proje yoğun ve geniş kapsamlı bir dönüşüm sürecini gerektirmektedir dedi.  Baerbock, AB dışında Avrupa kıtasında barış ve güvenliği sağlamak için birlikte çalışacak birçok Avrupa kurumu olduğunu da sözlerine ekledi.