Avrupa’da çıkan dergi ve gazeteler
Erdal BOYOĞLU
Göçmen ve sürgün olan her aydını, yazarı, şairi, sanatçıyı, sendikacıyı ve siyasetçiyi göçmen ya da sürgün olarak adlandırabiliriz. Böyle bir adlandırmayı kabul edelim ya da kabul etmeyelim ama bu bizim aynamız. Avrupa’ya iş göçü, mülteci ya da sanatçı olarak gelenleri bu adlandırmayla anarsam haksızlık mı yapmış olurum?
Yurt dışındaki ilk Türkçe gazete Hürriyet. Londra’da 1894 yılında yayınlanmaya başladı. Bunu Paris ve Cenevre başta olmak üzere çeşitli Avrupa merkezlerinde yayınlanan çeşitli gazete ve dergiler izledi. Biraz gecikmeyle Almanya da, Berlin’de 1917’den itibaren yayınlanan Türkçe ve Almanca dergi "Die Neue Türkei"yla bu sürece dahil oldu.
Avrupa’da çıkan gazeteler, dergilerle ilgili küçük bir liste verelim:
Hürriyet (Londra, 1894-97), Meşveret (Paris 1895-97), Mechveret (Paris 1895-1908), Hayal (Londra (1895), İstikbal (Londra 1895, Naples 1879-80, Cenevre 1897), Hakikat (Cenevre 1896-97), Osmanlı (Cenevre 1897-1902, Berlin 1900, Folkestone 1902), Dolap (Folkestone 1900), İstirdat (Londra 1901), Sura-yı Ümmet (Paris-Mısır 1902-07), İçtihad (Cenevre 1904-08), Terakki (Paris-Mısır 1906-07), Die neue Türkei (Berlin 1917).
İçerikleri, yayın araları, eriştikleri okur kesimi itibarıyla günümüz yayınlarından çok farklı olan bu yayınlar, artık son dönemlerini yaşaşan Omanlı İmpartorluğu’nun ülkeden sürülen ya da yurt dışına çıkmak kalan aydınlarının, Jön Türklerin ürünleriydi. Bu yayınları bir bölümü gizlice ülkeye gönderiliyordu, el altından dağıtılıyordu, okunuyordu.
Avrupa’daki siyasal ve düşünsel gelişmeleri yakından takip eden, yaşayan, Osmanlı’nın içinde bulunduğu siyasal krize çözümler arayan bu aydınlar, ülkenin aydınlanma sürecine katkıda bulundular. II. Meşrutiyet’i hazırlayan, daha sonra bağımsızlık savaşı yürüten, monarşiyi, hilafeti yıkıp, modern cumhuriyeti kuran kadroların önemli bir bölümü bu aydınlanma süreci içinde yetişti. Avrupa’daki Türkçe medyanın tarihinin ilk dönemi kısaca böyle.
Cumhuriyet’ten sonra Avrupa’daki Türkçe yayıncılık açısından uzunca bir dönem hareketsizlik yaşandı. 60’lı yıllarda işgücü göçünün başlamasının ardından, günümüzde halen devam eden ikinci dönem başladı.
1 Aralık 1968'de Köln ve çevresi Türk Gençliği Kültür Kulübü'nün olağanüstü kongresi yapıldı. Başkan Doğan Kekevi seçildi. Köln'de İşçi Postası adlı bir dergi çıkarıldı.
Haftalık eğitim programı düzenlenmiş. Düzenlenen eğitim programı işçilerin siyasal ve hak alma mücadelesine yönelik eğitim çalışmaları başlangıç ve sonraki haftalarda olacak programdan bir kaç başlık.
11 Ocak 1969 Türk işçisinin Almanya'da karşılaştığı sorunlar. Yılmaz Karahasan
18 Ocak 1969 Türkiye'de işçi hareketleri ve sendikalar. Fazlı Sağlam
25 Ocak 1969 Avrupada işçi hareketleri ve sendikalar. Yılmaz Karahasan
01 Şubat 1969 İş Kanunu. Metin Gür
08 Şubat 1969 Türk Anayasasının işçilere tanıdığı sosyal haklar. Fazıl Sağlam
15 Şubat 1969 Grev ve toplu sözleşme hakları. Devrim Ulucan
22 Şubat 1969 Türkiye'nin iktisadi sorunları. Koral Işıtman
Münih'de çalışan ve okuyan ilericiler tarafından Türkiye'de ve dünya da gelişen olaylar karşısında işçi sınıfını örgütlemek ve bu mücadelede yerlerini almak üzere Münih Türk Birliği kurulduğunu dile getiren Fethi Savaşçı'dır. Münih Türk Birliği - Mayıs 1968
''Stutgart Başkonsolosluğu, evrensel insan haklarını göz önüne almayarak ilerici işçilere ve öğrencilere anlamsız baskı havası estirerek gözdağı vermenin yollarını arayarak keyfi uygulamalara maruz bırakıyordu. Baskonsolos Hikmet Özcan, bazı ilerici öğrencilerin pasaport sürelerinin uzatılmaması üzerine, '' Emir yukarıdan geliyor ne yapalım'' diyerek işin içinden sıyrılmıştır." İşçi Postası Özel Mayıs Haziran 1968
Edebi ürünlerle birlikte, göçmenlerin edebiyatta terminoloji tartışmaları da başladı. İlk tartışma, 1980 yılında ‘Südwind/Güney Rüzgarı’ adlı yayın organı tarafından başlatıldı. Südwind, değişik göçmen toplulukları arasında köprü olmak üzere kurulmuştu. İtalyan göçmeni Franco Biondi ile İran göçmeni Rafik Schami, bu işin öncüsü oldu. Bütün göçmen toplulukların anlayabileceği bir dil olarak Almancayı kullandılar. Ama onların kullandıkları konuk işçi Almancası idi. Öne çıkan adlandırmalar şunlardı: ‘Gurbetçi Edebiyatı’, ‘Konuk İşçi Edebiyatı’, ‘Konuk Edebiyatı’, ‘Yabancılar Yazını’, ‘Göçmen Edebiyatı’, ‘Yalnız Alman Edebiyatı Olmayan Edebiyat’...
Konuya Anadolu kökenli sürgün ve göçmenler açısından devam etmek gerekirse: İlk kuşak yazarları, 1950'lerden beri yazıyorlardı. Nevzat Üstün, Bekir Yıldız, Yüksel Pazarkaya, Dursun Akçam, Fakir Baykurt, Aras Ören , Servet Tanelli, Ömer Polat, bunların önemli bir kısmı yazmaya, hatta bu alanda ünlenmeye Türkiye’de başlamış yazarlardır. Habib Bektaş, Şinasi Dikmen, Yaşar Miraç, Fethi Savaşçı ve Yücel Feyzioğlu gibi yazarların çoğunluğunun dili Türkçe’dir. Yüksel Pazarkaya, Kemal Kurt ve Ayşe Özakın, .Şimasi Dikmen ve Saliha Scheinhardt Almanca da yazmaktadır.
İkinci göçmen edebiyatçılar kuşağı, Türkiye’de doğmuş ama küçük yaştan başlayarak Avrupa’da büyümüş yazar kuşağıdır ve bu kuşak esas olarak iki dillidir. Almanya’da Osman Engin, Zehra Çırak, Zafer Şenocak, Feridun Zaimoğlu, Renan Demirkan, Salih Omurcak, Nevfel Cumart, Emine Sevgi Özdamar eserlerini Almanca yazan sanatcı ve yazarlardır.
Dursun Akçam, Fakir Baykurt, Bekir Yıldız vb. göçmen sorunlarını hem mizahla hem de sosyolojik boyutuyla yazdılar. Darbe sonucu zorunlu sürgüne çıkanların başında Doğan Özgüden ve İnci Tuğsarul gelmektedir. 46 yıldır doğdukları, büyüdükleri toprağa gidemiyorlar, Brüksel'de yaşıyorlar. Abdul Kadir Konuk 30 yıldır gidemeyen edebiyatçımız Almanya'da yaşamaktadır.
Avrupa'da Ahmet Kahraman, Hasan Bildirici, Fikret Güneş, Sebuktay Kaan, Ferda Çetin, Nuray Bayındır, İrfan Dayıoğlu, Cezmi Ancil, Doğan Akhanlı, Mahir Sayın, Ramazan Yörükoğlu, Emirali Yağan, Serhat Bucak, İzzet Celesun, Engin Erkiner, Lokman Oğulmuş, Adil Okay, İbrahim Yalçın, Fevzi Karadeniz,Yener Orkunoğlu, Ufuk Bektaş Karakaya, Hayri Argav, Kemal Yalçın, Atilla Keskin, Hamza Yalçın, Metin Gür, Abdul Kadir Konuk, Gülşen Gülbeyaz, Kemal Uzun, Işılay -Enver Karagöz, Adnan Keskin, Şerafettin Yıldız, Kıymet Aslan, Mesut Kimsesiz, Rıza Algül, Seher Çakır, Hüseyin Şimşek, Kundeyt Şurdum, Erdal Boyoğlu vb yazar, şair ve sanatçılar var.
Edebiyattan tiyatroya, sinemadan müziğe kadar uzanan geniş alanda başarılarını kanıtlayan Yönetmen Fatih Akın, Oyuncu Sibel Kekili, Komediyen Yener Kaya, Komediyen Bülent Ceylan, Sanatçı Ayşe Erkmen, Sunucu Nazan Eckes, Ses sanatçısı- Rejisör Selçuk Cara, Tiyatro yönetmeni Nurkan Erpulat, Yönetmen Ferman Fermo Karayiğit ve Tiyatro Asmin ve Memet Daş oyunlarıyla Tiyotro Ulm'dan seyrettiğimiz, dinlediğimiz, gördüğümüz filmlerin, tiyatroların ardında onların emekleri, yaratıcılıkları var.
Yazılan kitaplar, yönetilen tiyatrolar okur ve seyirci topluyor ama onları tanımak, daha iyi anlamak için hiçbir çaba göstermiyoruz.
Bu sanatsal olaylar, çalışmalar, başarılar Avrupa’dan Türkiye’ye iletilmiyor.
Avrupa’ya göçen sanatçılar ve edebiyatçılar
1950’li yıllarda başlayan göç dalgasıyla ve/ya ekonomik nedenlerle Almanya’ya gelen yazar ve edebiyatçılar.
Orhan Murat Arıburnu (1918-1989): 1980’den sonra Almanya’ya yerleşti. Enstitüsü’nde öğretim görevlisi olarak çalışmaya başladı.1980 darbesinden sonra gittiği Almanya’dan dönmeyince görevine son verildi.
Yusuf Ziya Bahadınlı (1979-1991) yılları arasında siyasî nedenlerle Almanya’da kaldı.
Dursun Akçam (1930-2003): 1980-1991 yılları arasında Almanya’da kaldı.
Oya Baydar-Aydın Engin, 12 Eylül döneminde sürgünde yaşayan edebiyatçı ve siyaseyetçilerdi, birlikte sürgüne çıktılar ve birlikte 1992’de Türkiye’ye döndüler.
Aysel Özakın, 1963 yılında Gazi Eğitim Enstitüsü’nü bitirdikten sonra Atatürk Eğitim Enstitüsü’nde öğretim görevlisi olarak çalışmaya başladı. 1980 darbesinden sonra gittiği Almanya’dan dönmeyince görevine son verildi.
Ömer Polat, kültür ataşesi olarak geldi, 12 eylül darbesinde dönmedi.
Orhan Asena (1922-2001): 1971-1976 yılları arasında Almanya’da doktor olarak çalıştı.
Fakir Baykurt, (1929-1999): 1979’da Eğitimci olarak Almanya’ya geldi. Duisburg’da Yabancı Çocuk ve Gençlerin Teşviki ve Bölgesel Çalışma Kurumu’nda çalıştı.
Fethi Savaşçı (1930-1989): 1965’de işçi olarak Münih’e geldi:
Bekir Yıldız (1933-1998): 1962-1966 yılları arasında Almanya’da işçi olarak çalıştı.
Habib Bektaş, 1971’de işçi göçüyle geldi
Murat Karaaslan,1971 yılında Almanya’ya işçi olarak geldi.
‘’Düşünen insan her zaman sürgündür.’’
Sürgünde Çıkarılan Gazeteler
Demokrat Türkiye:
Ocak 1982’de yayınlanan "Neden Demokrat Türkiye?" başlıklı sunuş yazısında gazetenin amacını şöyle ifade ediyor.
"Demokrat Türkiye, herhangi bir grubun, bir siyasetin yayın organı değildir. Saptadığı ilkeler doğrultusunda bağımsız bir yayın politikası izleyecektir. Değişik görüşlere, düşüncelere geniş yer verecek, ancak dayanışmayı, dışa dönük mücadeleyi bozmaya yönelik polemiklere, içe dönük sataşmalara sayfalarını kapalı tutacaktır."
Demokrat Türkiye, yayın yaşamında bu özelliğini korudu. 29 sayı çıkaran Demokrat Türkiye Mayıs 1984 de yayın hayatına son verdi
Demokrat Türkiye’ye destek veren yazar ve sanatçılar
Ahmet Çelikel, Arif Gelen, Arif Özserin, Cihat Arın, Demir Özlü, Doğan Özgüden, Dursun Akçam, Emine Erdem, Fethi Savaşcı, Güner Güneş, Hakkı Keskin, Hürriyet Karahan, Hüseyin Erdem, Kamil Taylan, Kemal Burkay, Mahmut Baksı, Mehmet Tekinalp, Melike Demirağ, Mihri Belli (Adem Kalfa takma adıyla), Nazım Alfatlı, Necdet Doğan, Nihat Behram, Ömer Polat, Özdemir Başargan, Sait Kozacıoğlu, Şanar Yurdatapan, Şerafettin Kaya, Ufuk Adalı, Uğur Durak, Yavuz Kürkçü, Yusuf Ziya Bahadınlı, Yücel Feyzioğlu, Yücel Savaş, Yücel Top.
Demokrat Türkiye. 1982.1984 Kamil Taylan yayın yönetmeni, Yazarlar
Demokrat Türkiye faşizme karşı direnişe, yayın çalışması dışında, sanat etkinlikleriyle de geniş katkıda bulunmuştu. Demokrat Türkiye’nin çeşitli Avrupa kentlerinde düzenlediği anti-faşist kültürel etkinliklere Melike Demirağ, Şanar Yurdatapan, Tülay German, Şivan, Fuat Saka, Sümeyra, Emekçi, Zamani, Ufuk Adalı vb sanatçılar katılıyordu.
Merhaba Dergisi; Almanya’da Türkiyelilerin sol bakış tarihi... 12 eylül sonrası istikrarlı yayın hayatına devam ediyor. Güney Almanya’da, Bavyera ve Baden-Württemberg eyaletlerinde Türkçe yayın yapıyor. 30. yayın yılında "gözünüzü bizden ayırmayın" diyor.
Bedel 1984
Bedel, haber bülteni olarak Federal Almanya Bedelli Askerlik Girişimi (FEBAG) tarafından yayınlanmıştır.
Birlik 1978
Birlik dergisi, Avrupa Türkiyeli Öğrenciler Federasyonu yayın organı olarak yayınlanmıştır.
Derleme
Derleme, Münster Türk İşçi Öğrenci Derneği yayın organıdır.
DEVRİMCİ İŞÇİ – MÜNİH. 1972
Münih Türk Toplumcuları Ocağı Yayın Organı. TİP’li işçilerin çıkardığı yayın organı
FİDEF Yayınları 1977
Federal Almanya İşçi Dernekleri Federasyonu (FİDEF) Yayınları arşivinde Federal Almanya Postası, FİDEF dergisi, Turkei Informationen ve FİDEF merkez örgütlerinden haber bültenleri bulunmaktadır.
İŞÇİ POSTASI (KÖLN) 1967
Türk Gençliği Kültür Kulübü Yayını
Gerçeğin Sesi 1983
İngiltere’deki Türkiyeli işçilerin aylık politik gazetesi
İleri 1976
Türkiye Öğrenci Birliği tarafından Batı Berlin Bülteni olarak yayınlanmıştır.
İşçi Birliği 1974
İşçi Birliği, 1974 yılında yayına başlayan Frankfurt Türkiyeli İşçileri Birliği’nin yayın organıdır.
İşçi Birliği 1973
İşçi Birliği, 1973 yılında yayına başlayan Fransa’daki Türkiyeli İşçileri Birliği’nin yayın bültenidir.
İşçi Bülteni 1973
İşçi Bülteni, Avrupa Türkiyeli Demokratik İşçi Dernekleri Federasyonu (TDF) yayını.
TDF Haber Bülteni 1974
Avrupa Türkiyeli Demokratik İşçi Dernekleri Federasyonu (TDF) Haber Bülteni.
Tek Cephe 1980
Tek Cephe, 12 Eylül sonrasında Federal Almanya’da Demokrasi için Birlik – Avrupa Komitesi (DİB-AK) tarafından çıkarılmıştır.
Turkei Heute 1971
Türkiye Barış ve Özgürlük Komitesi’nin Almanya’da yayınladığı bülten.
Kardaş 1969/70
Kardaş, Londra’da yayınlanan sosyalist dergi
Türkiye Postası 1983
Türkiye Postası, Türkiye Komünist Partisi (TKP) çevresince önce Berlin’de, daha sonra Duisburg’da basılan, tüm Avrupa’daki işçi ve politik göçmenlere yönelik haftalık gazete.
Devrimci İşçi. 1980 Hannover
Devrimci Yol taraftarı olanlar tarafından çıkarıldı 1992 yılına kadar sürdü.
Devrimci Yol-Türkei İnformation. Mart 1980 (Almanca yayın)
Almanya’da 1980 12 Eylül sonrası sonrası Devrimci İşçi tarafından yayımlandı.
Jurgen Roth, yazar gazeteci, araştırmacı. Türkei İnformation çıkartanlar arasında
Türkei DEPESCHE 1986. Almanca yayın. Devrimci Yol taraftarları
Göçmen Dergisi; 1986. Hamburg. Devrimci Yol’dan ayrılan Taner Akçam grubu tarafından çıkarıldı.
Sol Birlik 1985 kuruldu
Sol Birlik, 1985 yılında çıkan Türkiye Komünist Partisi (TKP), Türkiye İşçi Partisi (TİP), Türkiye Sosyalist İşçi Partisi (TSİP), Türkiye Komünist Emek Partisi (TKEP), Kürdistan Öncü İşçi Partisi (PPKK) ve Türkiye Kürdistanı Sosyalist Partisi (TKSP) ortak yayını.
Devrimci İşçi; Devrimci Yol taraftarlarının çıkardığı gazete. (İbrahim Sevimli)
Göçmen; Taner Akçam ve arkadaşlarının çıkardığı dergi
Mücadele; Partizan taratarlarının çıkardığı aylık Yurt dışı dergisi
Serxwabun; aylık çıkan Kürd dergisi
Berxwedan;15 günde bir çıkan Kürd dergisi
Tek Cephe; TİP taraftarlarının çıkardığı gazete. (Demokrasi İçin Birlik örgütü adına)
Dayanışma ve Yeni Eylem;
Almanya da yayımlandı ( Ne zaman yayına başladı ve ne zaman kapandı tarih olarak bir bilgiye ulaşamadım.
Yeni Özgür Politika; Almanya’da günlük çıkan gazete
Türkiye Postası; TKP’lilerin çıkardığı dergi
Devrimci Çizgi; 1984 Av. Dev Genç tarafından çıkarıldı.
Devrimci Tavır; 1981 Av. Dev Genç tarafından çıkarıldı.
Tayad İnfo 1989. Almanca dergi olarak Hamburg’da çıkarıldı.
Emek Dergisi 1982. Almanya TKEP taraftarları
Cephe Dergisi 1980 Almanya Acilciler
Cephe; Devrimci Kurtuluş
Yeni Özgür Politika. Günlük gazete. Almanya’da yayınlanıyor. Avrupa’ya dağıtım yapıyor.
Kurtuluş Yolu dergisi Almanya 1987
İşçinin Sesi, İngiltere 1979
Info-Türk, Belçika'da 74'ten beri Flamanca çıkıyor.
Güney Dergisi; 1997 yılında Yurtdışında yayımlanmaya başladı.
Yaşanacak Dünya 2003 Köln ( Kısa bir süre yayımlandı.)
Akşam gazetesi; Hannover’de 1969 yılından itibaren yurt dışı baskılarına başladı. Türkiye’de dizilip yurt dışında basılan ilk Türk gazetesi Akşam’dır.
Hürriyet; Yurt dışında ikinci gazete olan Hürriyet gazetesi 17 Nisan 1969’da Münih’te yayımlanmaya başladı.
Tercüman; 13 Ocak 1970’te ise Tercüman gazetesi Avrupa’daki yayın hayatına başladı.
Milliyet; 18 Ağustos 1972’den itibaren Milliyet, Frankfurt’ta basılmaya başladı.
Son Havadis; 15 Eylül 1972’den itibaren Almanya’da basılan gazeteler arasına katıldı.
Cumhuriyet, Dünya ve Milli Gazete’nin ise bir dönem Almanya baskıları bulunmakla beraber, bu gazeteler sonradan Almanya baskılarını kaldırdılar.
Avrupa yayınına son veren Cumhuriyet gazetesi (Cumhuriyet-Hafta olarak dağıtım yapıyordu) 2008 yılından itibaren yayın hayatına son verdi Avrupa’da.
Milliyet ve Fanatik gazeteleri Avrupa baskılarına 7 Mayıs 2010 tarihinde son verdi.
Yeni Hayat/Neues Leben; Almanya’da 2 Ekim 2009’dan itibaren iki haftada bir yayınlanan yeni bir gazete de yayın hayatına başlamıştır. Adı Türkçe ve Almanca "Yeni Hayat/Neues Leben" olan gazete 16 sayfası Türkçe, 8 sayfası Almanca olmak üzere toplam 24 sayfadan oluşmaktadır.
Evrensel gazetesi Avrupa yayına son verdi.
Alman Devleti ise WDR (Westdeutscher Rundfunk-Batı Alman Radyo ve Televizyon Kurumu) ile Almanya’daki Türk işçilerine yönelik Türkçe günlük yayınlarına 2 Kasım 1964’te başlattı.
1 Ocak 1986 tarihinde Köln Radyosu’nun ilk Türkiye kökenli müdürü olan edebiyatçı Yüksel Pazarkaya getirildi.
1 Aralık 1961 tarihinde Kuzey Ren Vestfalya eyalet radyosu olan ve merkezi Köln'de bulunan Westdeutscher Rundfunk günde 1 dakikalık İtalyanca yayınlara başladı. 1962 yılında buna Yunanlılar ve İspanyollar için yayınlar eklendi. 1964 yılında, Türkler için deneme yayınları başladı, 1970 yılında Yugoslavlar için yayınlarla Gastarbeitersendung diye adlandılan Konuk İşçi Yayınları yerleşmiş oldu.
Fremde Heimat Fremde; Avusturya’da 1986 yılında Pazar günleri 30 dakika Türkçe yayın hayatına başladı. Yöneticiliğini Serdar Erdost yaptı
Gazete ve Dergilerin bir kısmı yayın hayatına son verirken kısım dergi gazeteler yayın hayatını sürgürmektedir; Yeni Özgür
Politika, Yeni Hayat, Mücadele, Serxwabun, İnfo Türk, Güney dergisi ve gazeteler yayınlarına devam etmektedir.
