Covid-19 pandemisi beynimizi etkiler mi?

Hakan YAMAN *

COVID-19, insan bedeninde birçok sorun yarattığı gibi ruhsal sorunlar da yarabilmektedir. Pandeminin depresyon ve anksiyete gibi sorunları artırdığı görülmüştür. İster COVID-19 bulaşsın, ister bulaşmasın insanların beyinlerinin son aylarda değişikliğe uğradıkları söylenebilir. Tek başına bireylerin evde izole edilmeleri bile beyin kimyasında değişikliklere neden olmaktadır. COVID-19 enfeksiyonu duygudurum bozuklukları yanı sıra yorgunluk, halsizlik, baş ağrısı, koku ya da tad kaybı, unutkanlık, dikkat eksikliği gibi müphem yakınmalara neden olmaktadır. Araştırmalar COVID-19’un beyne ön beyindeki olfaktör soğan aracılığıyla ulaştığını tahmin etmektedir. Bazı hastalarda koku kaybının bu nedenle olduğu düşünülmektedir. Koku ile ilgili duyular, amigdala, orbitofrontal korteks ve hipokampüs gibi beyin bölgelerine işlenmek üzere gönderilmektedir. Bu bölgeler aynı zamanda duygu, öğrenme ve hatırlama işlevlerinde de rol oynamaktadırlar.  Olfakör soğan dopamin yönünden zengin bir yapıdır. Dopamin keyif, motivasyon ve eylem gibi durumlar için önem arz etmektedir. COVID-19’un dopamin yanı sıra serotonin ve asetilkolin gibi kimyasalların da düzeylerini etkilediği düşünülmektedir. Bu da nihayetinde COVID-19’ta görülen stres, kaygı ya da depresyon gibi sorunlara yol açmaktadır. 

COVID-19 geçirmeyen bireyler de izolasyon sürecinde aşırı kaygı yaşamakta, depresyona girmektedirler ve beyin biyokimyaları değişime uğramaktadır. Özellikle mükerrer stres durumları beyinde yangıya ve hipokampusta küçülmeye neden olmaktadır. Duygularımızı strese bağlı serotonin ve kortizol düzeyleri de etkilemektedir. Önümüzdeki süreçte, COVİD-19 enfeksiyonunun beyin üzerindeki uzun dönem etkileri daha net olarak anlaşılacaktır. 

Beynimizin güzel bir yönü olağanüstü plastik olmasıdır. Değişebilir ve aldığı hasarı dengeleyebilme kabiliyeti vardır. Spor ve bilinçli farkındalık (mindfulness) (meditasyon) çalışmalarının beyindeki bu değişiklikleri olumlu etkiledikleri bilinmektedir. Bu tarz müdahelelerin COVID-19 ortamında stres ile başa çıkmaya yardımcı olabileceği bildirilmektedir. Bu çalışmaların prefrontal kortekse (planlama ve karar vermeye etkili beyin bölgesi), hipokampüs ve amigdal (bellek ve duygudurum ile ilişkili) bölgelere olumlu etki sağladığı anlaşılmıştır.

Kaynaklar: 

1. Barbara Jacquelyn Sahakia, Christelle Langley and Deniz Vatansever. Coronavirus: The Pandemic Is Changing Our Brains. Erişim:
   neurosciencenews-com.cdn.ampproject.org/c/s/neurosciencenews.com/coronavirus-brain-16972/amp. Erişim tarihi: 09.09.2020.
2. Vatansever, D., Wang, S. & Sahakian, B.J. Covid-19 and promising solutions to combat symptoms of stress, anxiety and depression. Neuropsychopharmacol. (2020). https://doi.org/10.1038/s41386-020-00791-9
3. Gotink RA, Meijboom R, Vernooij MW, Smits M, Hunink MG. 8-week Mindfulness Based Stress Reduction induces brain changes similar to traditional long-term meditation practice - A systematic review. Brain Cogn. 2016;108:32-41. doi:10.1016/j.bandc.2016.07.001

* Profesör Doktor