Olması gerekenler oldu. Mart ayında geçen yılın aynı dönemine kıyasla Rusya gazının Türkiye’ye ihracatı 7 kat düştü. Geçen sene ihracat 1,418 milyar metreküp iken bu sene 210 milyon metreküpe inmiş bulunmakta. Eğer 2018 yılının aynı dönemiyle kıyaslarsak 14 kat düştüğünü görürüz. Türkiye, Rusya’dan gaz alımında ikinci sırada iken şu anda 20. sıradadır. Türkiye’nin Rusya Gazprom’dan satın aldığı gaz miktarı Litvanya’dan da daha azdır.
Peki, nasıl odu da Türkiye’nin Rusya gazına ihtiyacı kalmadı? Bu, Türkiye’nin sıvılaştırılmış doğal gaz (LNG) almaya başlamasıyla mümkün oldu. Geçen yılın Aralık ayında Türkiye’nin BOTAŞ şirketi Mart ayına kadar 30 parti gaz satın aldı. Ondan önce ise 2020-2023 yılları için 70 parti gaz alımı gerçekleştirmişti.
Geçen dönemde satın alınan gaz miktarını hesaplarsak, 2019 yılında Türkiye şirketlerinin 9,1 milyon ton LNG alımı gerçekleştirmiş olduğunu görürüz. Bu sıvılaştırılmış gaz Cezayir, Katar, Nijerya ve ABD’den alınmış. Aynı dönemde Rusya’dan alınan gaz miktarı yüzde 35 azalmış. Sıvılaştırılmış doğal gaz, boru hattından aktarılan gazdan daha ucuz ve daha kârlı. Geçen yılın Aralık ayında açılan "Türk Akımı" doğal gaz boru hattının devreye sokulması bile bu durumu değiştiremedi. Türkiye Nisan ayında LNG alımını daha da artırma kararı aldı ve bundan dolayı olsa gerek Mayıs ayında yapılması beklenen "Mavi Akım" gaz boru hattının bakım çalışmaları uzatıldı. Mart ayında "Mavi Akım" ve "Türk Akımı" boru hatları kapasitelerinin sadece yüzde 10 kadarı kullanıldı.
Gazprom’un en büyük müşterisi olan Almanya bile Mart ayındaki gaz alımını yüzde 45 azaltarak 2,67 milyar metreküpe indirdi. Böylelikle gaz ihracatında tekel olan Rusya şirketi tarihinde ilk defa yılın birinci çeyreğinde zarar etti.
Rusya Gazprom şirketi için bir sorun daha oluştu; AB gaz direktiflerini yenilemesinden kaynaklı Almanya’nın "Kuzey Akımı-2" doğal gaz hattının inşaatı durduruldu. ABD’nin yaptırım tehditlerine rağmen bu hat devreye girse bile ancak planlananın yarısı kadar kapasitesini doldurabilir.
Tüm bunları gören Gazprom Sibirya Gücü-2 projesi çalışmalarına başladı. Bu proje sayesinde Çin’e Moğolistan üzerinden 50 milyar metreküp gaz aktarabilecek.
Bunun yanı sıra bir de Rusya Devlet Başkanı Putin, Beyaz Rusya Devlet Başkanı Lukaşenko’nun gaz fiyatını indirme talebini reddetti.
Geçtiğimiz yıl aktarılan 16 milyar metreküp gaz hacmi gösterdi ki, Türkiye üzerinden gaz transiti için "Mavi Akım" yeterli ve bundan dolayı aktarım hacmi 15,75 milyar metreküp olan "Türk Akımına" ihtiyaç bile yok. Bu nedenle Türkiye, Gazprom şirketinden gaz alımı anlaşmasını gözden geçirmeyi talep edebilir. BOTAŞ şirketiyle yapılan 8 milyar metreküplük anlaşma 2021 yılında bitiyor. Sıvılaştırılmış doğal gaz fiyatının ucuzlamasından dolayı Rusya da gaz fiyatlarını gözden geçirmeli. Türkiye ve Rusya arasındaki gaz fiyatı pazarlığı her zaman zor geçmiştir, şimdi buna bir de daha ucuz alternatif ortaya çıkması eklendi. Bu, Gazprom’u piyasayı kaybetmemesi için taviz vermeye zorlayacak.
Tabi ki bunun politik yanı da var. Moskova ve Ankara hem Suriye’de hem de Libya’da karşı karşıyalar. Türkiye iktidarı Rusya gazının alımını bir koz olarak Kremlin yönetimine karşı kullanmak istiyor. Avrupa’nın Rusya gazının alımını azalttığını da göz önünde bulundurursak o zaman Türkiye piyasasını kaybetmeyi çabuk göze almayacağını anlarız.
Tüm bu söylenenleri göz önüne aldığımızda, inşaatı 8 milyar dolara mal olan "Türk Akımı" hattının kaderi belli değil. Bu benim için beklenmedik bir şey değildi. Daha çok Rusya ve Türkiye’nin Ortadoğu’daki karşıtlığıyla bağlantılı. Moskova ve Ankara arasındaki işbirliği bazen uygulanıyor, bazen de uygulanmıyor. Bundan dolayı Türkiye, Rusya gazına bağımlılığını azaltma kararı almış olabilir. Türkiye’nin tutumunun bununla bağlantılı oluğunu düşünüyorum.
Gazprom için Türkiye piyasasını kaybetmek çok olumsuz olur. Eskiden bu piyasa ikinci sırada idi, "Mavi Akım" hattı tek olmasına rağmen. Türkiye’nin Rusya gazını alma listesinde sonlara doğru kayması Rusya’nın kaybının boyutunu gösteriyor.
Türkiye’nin Rusya gazı alımını azaltmasının birçok nedeni var. Bu hem iç politikayla hem de Gazprom’la olan ilişkilerle ilgili. Türkiye şu anda zor durumda ve ekonomisi eskisi gibi enerji ve gaza ihtiyaç duymuyor, kullanımı azalmış bulunmakta.
Bir de TANAP sisteminin inşası bitti ve gaz Azerbaycan’dan Türkiye’ye aktı. Burada Türkiye mecbur ya gaz alacak ya da ödeyecek. Bundan dolayı Ankara Azerbaycan gazını almak mecburiyetinde. Türkiye piyasasında güçlü rekabet oluştu.
Geçen sene Türkiye’ye gaz aktarılması için "Mavi Akım" yeterli idi. Şimdi bile ana hat olmaya devam ediyor. "Türk Akımı" ise kapasitesinin çok gerisinde çalıştırılmakta.
Önümüzdeki dönemde yaşanacak gelişmeler Rusya’nın aleyhinde olacak gibi.
