'Hukukun üstünlüğü olmadan yapısal reform olmaz'

ARTI GERÇEK - Türkiye'de yerel seçimler sonrasında en çok konuşulan kavramlardan biri yapısal reformlar oldu. Seçimlerin ardından iş dünyanın önde gelen örgütleri "şimdi reform zamanı" diyen açıklamalar yaptı. Cumhurbaşkanı Erdoğan da seçim gecesi "reformlara ağırlık verileceği" açıklamasında bulundu. 

Hazine ve Maliye Bakanı Berat Albayrak da, yerel seçimlerin ardından reform sürecine girileceğini ve 8 Nisan haftasında da ekonomiye dair yeni yol haritasının açıklanacağını ifade etmişti. Bakan Albayrak'ın açıklamalarına göre, vergi reformu çalışmaları da devam edecek.

Alınacak tedbirlerin bir kısmının yönetmelik ve kararname niteliğinde olması, bir kısmının yasal düzenlemeyle hayata geçirilmesinin yanı sıra 2019-2023 yıllarını kapsayan 11'inci Kalkınma Planı'nın açıklanması da bekleniyor.

Ancak, beklentiler iktidarın bu ekonomik ortamda yapısal reformlardan çok popülist politikalar uygulayacağı yönünde.

Ekonomist Uğur Gürses, "Krize karşı kurum ve kurallara dayanan bir istikrar ve ekonomi politikası, reform yerine, popülist politikalara daha fazla yaslanması büyük olasılık" değerlendirmesi yaptı.

HUKUKUN ÜSTÜNLÜĞÜ OLMADAN YAPISAL REFORM OLMAZ

İktisatçı Mahfi Eğilmez ise, kendi kişisel bloğunda kaleme aldığı makalesinde, "Bugün geldiğimiz noktada, yapısal reformların; hukuka üstünlük tanıyarak, yargı bağımsızlığını gerçekleştirerek, yasalar önünde herkesi eşit sayarak, yasama, yargı ve yürütme erklerini ayırarak başlaması, eğitimin tümüyle bilimsel temellere dayanan bir sistemle yeniden ve en baştan düzenlenmesi ve oradan ekonomiye gelinmesi gerektiği kanısındayım. Kuşkusuz bunların bu sırayla yani biri tamamlandıktan sonra ötekine başlayarak yapılması gerekmez. Hepsine aynı anda başlanabilir. Önemli olan hukuku ve eğitimi kenara atmamak. Geçmiş deneyimlerimiz gösteriyor ki hukukun üstünlüğü olmadan vergileri düzelterek, bütçe açığını düşürerek gideceğimiz yol en fazla 10 yıl sürüyor. Sonra ekonomi yine krize giriyor" ifadelerine yer verdi.

Seçimlerin hemen ardından bir açıklama yapan kredi derecelendirme kuruluşu Moody's de, "Hafta sonunda yapılan yerel seçimler büyük ihtimalle makro ekonomi politikalarının bundan sonraki patikası ve dolayısıyla piyasalardaki şokun devam edip etmeyeceğini belirleyecektir" ifadesine yer vermişti.

ÖNEMLİ OLAN HUKUKU VE EĞİTİMİ KENARA ATMAMAK

Eğilmez'in yazısının tamamı şöyle:

"Yerel seçimler sonrası en sık telaffuz edilen ifade ‘yapısal reformlar’ oldu. Hükümetten muhalefete, iş insanlarından çalışanlara, akademisyenlerden öğrencilere kadar hemen herkes yapısal reformlardan söz ediyor. Ne var ki her ciddi meselenin slogana dönüştüğünde ortaya çıkan sıkıntı burada da görülüyor ve yapısal reformlardan söz edenlerin çoğu bu ifadenin içini dolduramıyor. Bazısı vergi reformu diyor, bazısı enflasyonla mücadele diyor, bazısı işsizliğin azaltılması diyor ama onların da içi dolu değil.

Herkes kendi konumuna göre ve ağırlıklı olarak ekonomiyle bağlantılı bir yapısal reform tanımı yapıyor. Başkaları neleri kastediyor bilmiyorum ama ben, yapısal reform denildiğinde Türk toplumunun üzerinde oturduğu yapının değiştirilmesini anlıyorum. Mesela köy enstitülerinin kurulması bir yapısal reformdu benim gözümde. 

Yapısal reform, her ikisinin de evrensel olmadığını bilerek, bir sosyal ve ekonomi politikası seti olarak alınmalı. Ekonomi politikası mesela her ülkenin kendi koşullarına göre farklı olarak uygulanması gereken yaklaşımlar içeriyor. Örneğin para basıp dağıtsanız Türkiye’de anında harcamaya dönüşür ve enflasyonu azdırma pahasına da olsa ekonomiyi canlandırıcı etki yaratabilirsiniz. Aynısını Uzakdoğu ülkelerinde yaparsanız aynı etkiyi yaratamazsınız. Japonya Merkez Bankası yıllardır para dağıtıyor ama parayı alan evine gidiyor, harcamaya dönüştürmüyor çünkü insanların aklında hep gelecek endişesi var. Sosyal bilimleri fizik bilimlerden ayıran temel fark da burada zaten. Sosyal bilimlerde işin merkezinde insan var. Her ülkede insan davranışları, algıları, bekleyişleri farklı. O nedenle de farklı yaklaşımlar gerekiyor.

Meseleyi böyle ortaya koyunca yapısal reformların da ülkeden ülkeye farklı olması zorunluluğu çıkıyor. Hukukun üstünlüğü, demokrasi, insan hakları, ifade özgürlüğü gibi sorunlarını büyük ölçüde çözmüş olan batılı ülkelerle Türkiye gibi bu konularda gerilerde olan ülkelerde yapısal reformlar aynı anlama gelmiyor. Batılı ülkelerde mesela iş yaşamının düzenlenmesi, emeklilik meselelerinin çözümü gibi sorunlar yapısal reform olarak tanımlanıyor. Oysa bizim gibi ekonomilerde bunlar yeterli değil. IMF ve Dünya Bankası'nın önerdiği yapısal reformlarla benim Türkiye için önerdiklerim arasında ciddi bir fark var: Onların önerileri yalnızca ekonomiye odaklanıyor. Benim önerilerim ise "hukukun üstünlüğü sağlanmadan ekonomideki reformlar yürümez" diye başlıyor. Bence Türkiye için yasama, yürütme ve yargı erklerini yeniden ayıran bir güçler ayrımına dayalı Anayasa sistemini kurmadan yapısal reform olmaz. Son seçim sonuçlarının açıklanmasında yaşadığımız gecikmeler, tartışmalar bize hukukun üstünlüğü ve erklerin ayrılması ilkelerinin ne kadar önemli olduğunu net bir biçimde göstermiş olmalı. 

Bugün geldiğimiz noktada, yapısal reformların; hukuka üstünlük tanıyarak, yargı bağımsızlığını gerçekleştirerek, yasalar önünde herkesi eşit sayarak, yasama, yargı ve yürütme erklerini ayırarak başlaması, eğitimin tümüyle bilimsel temellere dayanan bir sistemle yeniden ve en baştan düzenlenmesi ve oradan ekonomiye gelinmesi gerektiği kanısındayım. Kuşkusuz bunların bu sırayla yani biri tamamlandıktan sonra ötekine başlayarak yapılması gerekmez. Hepsine aynı anda başlanabilir. Önemli olan hukuku ve eğitimi kenara atmamak.

Geçmiş deneyimlerimiz gösteriyor ki hukukun üstünlüğü olmadan vergileri düzelterek, bütçe açığını düşürerek gideceğimiz yol en fazla 10 yıl sürüyor. Sonra ekonomi yine krize giriyor."