Miyazaki’nin mirası

Rüya oyununu oynamak için en az 3 kişilik bir gruba ihtiyaç vardır. Gruptan bir ebe seçilir. Ebe mekândan dışarıya çıkarılır. Kalanlar oyunun kuralları konusunda anlaşmaya varır. Ebe içeri alınır. Ebeye; “Sen dışardayken birimiz rüyasını anlattı, sorular sorarak bu rüyayı bulmaya çalışacaksın. Sorularına sadece ‘evet’ ya da ‘hayır’ diyerek cevap verebiliriz.”

Grup, ebenin soru cümlesinin ilk harfine göre cevap verir. Şöyle ki; eğer cümle alfabenin a-k harfleri ile başlıyorsa ‘evet’, l-z harfleri ile başlıyorsa ‘hayır’ der. Mesela “Bu rüyada deniz var mı?” , “Çocuk var mı ?” sorularına gruptakiler evet cevabını verir. Ebe zihninde bir tabloyu tamamladıktan sonra soru sormayı bırakıp rüyayı anlatınca, gerçek rüya açıklanır. “Bu senin rüyandı, bu rüyayı sen kurguladın!”

Rüya oyunu, insanın gerçekliği nasıl algıladığını ve yeniden kurguladığını çok iyi açıklar. Bir sanat eserini alımlarken de bunu yaparız. Bir film bittikten sonra hatırladığımız sahneler aslında filmde kendimize baktığımız yerlerdir. Miyazaki filmleri çok katmanlı, bol rüyalı, metaforlu ve kami’li* olduğu için filmlerine getirilen yorumlar farklı olacaktır.

BİR BÜYÜME HİKAYESİ: ÇOCUK VE BALIKÇIL

Japonya’da “Nasıl Yaşarsın?” adıyla gösterime giren “Çocuk ve Balıkçıl” bir büyüme hikayesidir. Ölmek üzere olan büyükbaba mirasını bırakacak birini arar, Hayao Miyazaki gibi. Çocuk ve Balıkçıl bir veda filmidir ve Miyazaki’den sonra sahibi olduğu Ghibli Studio’nun bir varisi görülmemektedir. Oğlu animatör olsa da yaptığı filmlerle babasının izinden gitmeyeceğini gösterdi. Hatta bu filmler baba ile oğulun arasının açılmasına neden oldu.

Miyazaki, teknolojiyi kullanmamakla animasyonlarını elle çizmekte ısrarcıdır. İki saatlik bir film 170 bin çizim gerektirse de… Yapay zekayla ilgili kendisine sorulan soruya; “Yapay zekayla animasyon yapmak yaşamın kendisine hakarettir” cevabını verir.

Film bir bombardıman sahnesiyle açılır. Başkahraman Mahito bu saldırıda annesini kaybeder. Kaybettiği anneyi bulma ve onu kurtarma çabasıdır kahramanın yolculuğu. Yönetmenin annesi de çok erken yaşlarda ağır bir hastalığa yakalanmıştır ve bir nevi annesiz büyümüştür. Yine Mahito gibi İkinci Dünya Savaşı’nda Amerikan saldırıları nedeniyle küçük yaşlarda şehir değiştirmek zorunda kalmıştır.

İkinci Dünya Savaşı bir çok Japon animatörün senaryolarında önemli yer tutar. Miyazaki yaşlarında olan animatörler savaşın şiddetine şahit olmuş ve onu aktarabilecek olan son temsilcilerdir. İkinci dünya savaşı sonrasında animasyon filmlerin temelini oluşturan manga Japon halkının savaşın yıkımıyla baş edebilmesinin önemli bir aracı olmuştur. Bu araç bütün dünyaya yayılan “yumuşak güç” haline gelmiştir.

Savaş sonlandıktan sonra, Amerikan ordusu tarafından işgal edilen Japonya’da kurulan sahra hastaneleri, esir kampları ve çocuk yurtlarında askerlerin kullandıkları propaganda malzemeleri ve çizili yayınlar, ilk etapta göze çarpmayan ancak süreç içinde oldukça etkili “yumuşak güç” silahlarına dönüşür. Savaş sonrasında yeni baştan sınırları çizilen dünya coğrafyası, bu kez suskun bir çarpışmaya sahne olacaktır. Holywood’un ve Avrupa sinemasının yükselen komünizm değerlerine karşı en büyük direnişini sergilediği yerler, sinema salonları ve çizgi romanlardır. Hatta 1952 tarihli İlk İngiliz uzun metrajlı animasyonu Animal Farm’ın (Hayvanlar Çiftliği) CIA ve İngiliz merkezi haber alma bürosu MI5’in propaganda ve örtülü operasyonlar ofisi tarafından yaptırıldığı söylentisi yaygındır. George Orvel’in ünlü anti-Stalinist eserinden uyarlanan bu yapımın, özellikle çok dikkat çekmemesi için Disney stüdyolarında değil de İngiltere’de yaptırıldığı iddia edilir. Batının propaganda ve manipülasyon için son derece yetkin bir biçimde kullandığı illüstrasyon, poster, çizgi roman ve animasyon, çok geçmeden küllerinden yükselen Japon kültürünün bağrında cevabını manga olarak alacaktır. (1)

MİYAZAKİ’NİN ÖNEMİ

Bu yumuşak güç bizim evlerimizde de kitaplıklarımızın raflarında da yerini almıştır. Dünyada manga satışları hızla artmaktadır. ABD'de 2022'de 16,9 milyon adet manga yayın satılmıştır. "One Piece”ın ilk cildi 2022 yılında Fransa'da 250.000'den fazla satmıştır.

Japonya’nın en büyük animasyon yönetmeni olsa da Miyazaki’nin bu çok satan kültürde varoluşsal sorular ve verdiği cevaplarla çok ayrı bir yeri vardır. Filmlerinde doğadan uzaklaşan modern bireyin hem kendisine hem doğaya verdiği zararı anlatır. Miyazaki’ye göre insanda dahil hiçbir canlı diğerinden kutsal değildir. Her tür kendi varlığını sürdürmek için mücadele eder. Doğa, evrim döngüsü içinde insan türünün ödevini tamamladığına inanırsa, ne kadar uğraşırsak uğraşalım onu yok edip yerine yeni bir tür koyacaktır.

60’ların çiçek çocukları -Miyazaki kuşağı- son eserlerini tamamlarken “bıraktıkları dünya ve bıraktıkları kuşaklar” için kaygılıdırlar. Çocuk ve Balıkçıl’ın final sahnesinde, amcanın Mahito’ya mirasını bırakmak isterken görürüz bu kaygıyı. Amca elindeki blokları dünyayı nasıl dengede tutacağını anlatarak Mahito’ya vermek ister. Mahito bu blokları kabul etmez. Kendi yolunu kendisi çizecektir. Kendi yolunu nasıl çizeceği sorusunun cevabı Mahito’nun film boyunca yaptığı yolculukta gizlidir.

*Kami: Shinto inancında tapılan ruhları temsil eder. Shinto inancında doğadaki her şeyin bir ruhu vardır.

(1)Bir Kültürel Direniş Aracı Olarak Japon Çizgi Romanı (Manga)’nın İncelenmesi- Mehmet Korkut Öztekin

Meliha Yıldız: "1975’te, cinsel istismar da dâhil birçok ihmal ve olumsuzluğun yaşandığı bir evde doğdu. Kırk dört yaşına geldiğinde, bir video-röportajla yaşadığı cinsel istismarı anlattı. Bu, onun için mağdurluktan aktivistliğe giden yolculuğun başlangıcı oldu. Türkiye’de, aile içi cinsel istismarın “mağdur” tarafından anlatıldığı ilk kitap olan "Kutsal Tecrit"i 2021 yılında yazdı. İkinci kitabı Uçurum Kenarındaki Salıncaklar 2023 yılında yayınlandı. Çocuğun cinsel istismarıyla ilgili yaptığı çalışmaları https://melihayildiz.org/ sitesinde paylaşmaya devam ediyor"