Türkiye’de havası en kötü il dendiğinde, ölçümler Afşin-Elbistan ilçesinde aktif iki termik santral olan Kahramanmaraş’ı işaret ediyor. Temiz hava Hakkı Platformu’nun Kara Rapor’una göre, 2017 yılında hava kirliliğine bağlı ölümlerin il bazındaki ölümlere oranı en fazla olan üç ilden biri Kahramanmaraş.

Greenpeace’in çalışmasına göre, Afşin-Elbistan’daki termik santrallar, bugüne kadar havaya saldıkları kirleticilerle 17 bin insanın erken ölümüne neden oldu. Bu santrallardan sadece biri bile, yaklaşık 300 bin insanı Dünya Sağlık Örgütü’nün uygun gördüğü günlük ortalama kükürt dioksit değerinin üstündeki değerlere maruz bırakıyor. Santral sadece Kahramanmaraş’ın havasını kirletmiyor, salımları Sivas, Yozgat, Erzincan, Kayseri, Elazığ, Urfa, Gaziantep, Osmaniye ve Adana’yı da etkiliyor.

Afşin-Elbistan’dan Ankara Onkoloji Hastanesi’ne kanser tanısıyla gidenlerin sayısı 1980’lerde 10-12 iken, 1990’ların başında 94’e çıktı. Yani 10 yılda kanser hastalarının sayısı sekiz kattan fazla arttı. Bu yıllarda santral çevreyi yoğun bir şekilde kirletirken, konutlarda ısınmak için düşük kalorili linyit kömürü kullanılmıştı.

Bölgede yaşayanların sağlık durumunun incelendiği bir çalışmada, kadınların yüzde 32.8’inde astım, yüzde 32.8’inde yüksek tansiyon, yüzde 16.7’sinde şeker hastalığı ve yüzde 16.4’ünde migren tespit edildi. Termik santrallara birkaç kilometre mesafedeki Çoğulhan köyündeki kadınların yüzde 21.7’sinde adet düzensizliği, yüzde 18.3’ünde ölü doğum ve yüzde 30’unda istemsiz düşük olduğu belirlendi.

HAVA KİRLİLİĞİ KAHRAMANMARAŞ’TA KRONİK SORUN HALİNİ ALDI

Kahramanmaraş, son dört yıldır düzenli olarak kirli hava soluyor. Hava kirliliği, şehirde kronik bir sorun halini aldı. 2020’nin başında Afşin A Termik Santralı, baca filtresi takmadığı gerekçesiyle bir süreliğine kapatıldı. Üzerine bir de pandemi tedbirleri gelince kentin havası iyileşti. Ama 6 ay sonra çevre yatırımları yapıldığı iddiasıyla santral açılınca, havadaki kükürt dioksit seviyeleri yeniden artmaya başladı. Bu santralda kükürt arıtıcı filtre yok.

2004’te açılan ve Elektrik Üretim AŞ (EÜAŞ) tarafından işletilen Afşin B Termik Santralı’nda  ise baca gazı filtrasyon sistemi var ama kullanılan düşük kalite linyit yüzünden sürekli devre dışı kalıyor. Filtreler sadece külleri tutuyor ve zehirli gazlar bacadan dışarı atılıyor. Santralın ÇED raporu, Afşin A Termik Santralı’na kükürt arıtıcı filtre takılması şartı ile alınsa da, EÜAŞ bu yatırımı gerçekleştirmedi.

Termik santralın çevreye etkileri incelendiğinde, 52 farklı noktadan alınan toprak örneklerinde sülfat, nikel ve krom miktarının yönetmelikle belirlenen değerin de üzerinde, çok yüksek olduğu anlaşıldı. Yöre toprakları, uçucu kül ve santralın bacasından salınan kükürt dioksitle kirlenmiş durumda. Çiftçiler toprak kirlenmesinden şikâyetçi; ürün veriminin eskiye göre çok düştüğünü söylüyorlar. Kirliliğin yoğun olduğu A Santralı çevresinde kül tabakası toprağı kaplıyor. Yağan yağmurlarla da toprak kirlenmesi doruğa ulaşıyor. Kömürün yanmasıyla açığa çıkan kükürt dioksit, yapraklara ve oradan köke ulaşarak bitkilerin dengesini bozuyor. Toprağın asitleşmesiyle bitkilerin ve meyve ağaçlarının direnci azalıyor. Bu da, bitki örtüsünü ve kalitesini yok eden zararlı böcek ve mantarların üremesi için gerekli ortamı oluşturuyor.

Bölgedeki termik santrallar su ihtiyaçlarını, Maraş ve Elbistan’ın yaşam kaynağı Ceyhan Havzası içindeki Ceyhan Nehri’nin kaynak noktasından karşılıyor. Irmak yatağı bu yüzden bataklığa döndü ve 2018’de kaynak noktasındaki su seviyesi 1 metre düştü. Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi'nin 2017 tarihli raporuna göre, sadece Afşin A santrali ürettiği her MWh elektrik için 4 metreküp su tüketiyor; 1984-2007 yılları arasında Ceyhan Nehri’nden 376 milyon ton su çekti ve bu suyu arıtılmadan nehir havzasına deşarj ederek büyük bir su kirliliği ve sağlık tehdidi yarattı. Dönemin Çevre ve Orman Bakanlığı’nın 2010’da Tübitak’a hazırlattığı Ceylan Havzası Koruma Eylem Planı’nda termik santralın Kahramanmaraş’ta ciddi bir kirletici kaynak olduğu, atık sularının arıtılmadan tarım arazilerinin sulanmasında kullanıldığı belirtiliyor.

PLANLAMA AŞAMASINDA 6 YENİ TERMİK SANTRAL VAR

Bölgeyi kurutup zehirlediği anlaşılan iki termik santral yetmez gibi, bölgede planlama aşamasında olan 6 yeni termik santral var. Diler Holding’in planladığı termik santral hakkında açılan davada bilirkişi heyeti, su baskınları yaratma ve tarımı olumsuz etkileme riski, kümülatif hava kalitesi değerlendirmesi noksanlığı gibi gerekçelerle bu projede kamu yararı olmadığını belirtmişti. Yerel mahkeme projenin ÇED Olumlu kararının yürütmesini durdursa da, bu karar yakın zamanda Danıştay tarafından bozuldu.

EÜAŞ’ın projesi Afşin C Termik Santralı, kısa süre önce ÇED Olumlu kararı aldı. Greenpeace Akdeniz ile Hayatı ve Doğayı Koruma Platformu bu kararın iptali için Çevre ve Şehircilik Bakanlığı’na dava açtı.

Anadolu Enerji’nin bölgedeki termik santral projesi ise izin sürecinde. Tam dört kez ÇED süreci uzatıldı.

Planlanan bu altı santral projesi de hayata geçerse, 12.400 insanın daha erken ölümüne neden olacak. Bölgede kömürlü elektrik üretimi toplam 32 bin insan vaktinden önce hayatını kaybedecek. Bölgede termik santrallardan salınan kükürt dioksitin 500 bin kişiye, azot dioksitin 160 bin kişiye ulaşacağı öngörülüyor.

Afşin A Termik Santralı’nın günümüzde Avrupa’nın en kirli ve ölümcül kömürlü termik santralları arasında yer aldığına dikkat çeken Greenpeace Akdeniz İklim ve Enerji Proje Sorumlusu Onur Akgül, çevre yatırımlarını yerine getirdiği öne sürülerek yeniden açılmasıyla halk sağlığının tehlikeye atıldığını belirtiyor.

Türkiye, 2019 itibariyle dünyada Çin’den sonra en çok kömürlü termik santral planlayan ikinci ülke haline geldi. Kömür artık tüm dünyadaki canlıların yaşamını riske atan bir sorun. "Bunun önüne geçmek elimizde" diyor Akgül, "Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı hızla kömürden çıkışı planlayıp yenilenebilir enerjiye yönelirse Türkiye ileride yenilenebilir enerjide dünyada öncü ülkeler arasına girebilir. Her şey kömürü bırakmakla mümkün."

Kahramanmaraş’ın nefes alması için siz de Greenpeace Akdeniz’in kampanyasına destek verebilirsiniz: https://www.greenpeace.org/turkey/harekete-gec/kahramanmaras-nefes-alsin/