Evrensel Yayıncılığın, 1915 soykırımının 100. Vesilesiyle çıkardığı "Utanç ve Onur " (*) adlı derlemede, olgunun daha önce fazla eşelenmemiş yanları da ortaya konuyor. Bunlardan biri, mesela, Osmanlı parlamentosunda yer alan Ermeni mebuslar ve onların kaderi. Hapislik, yargılı yada yargısız infaz.

İdamda israrın bilinçaltı: Mahabad Cumhuriyet Başkanı ve bakanlarının kaderi, 1947

Cumhuriyetin ilk döneminde de Meclis’te bunun bazı örnekleri yaşandı.

27 Mayıs darbesinde bir partinin bütün Meclis grubu hapsedilebildiği gibi, yargılı ve yargısız infaz olayları yaşandı.

Her darbeden sonra, "milletin" vekilleri tutuklanabildi, partileri kapatılabildi..

Şimdi bir bakıma mebuslara yönelik suikast ve hapsetme gibi kötü bir alışkanlığa geri dönülmüş vaziyette. Bazıları sözde "milletin" vekili ama hapisteler. Geçmiş dönemdeki bazı isimler dahil. Adlarını saymaya gerek yok.

Demek ki neymiş, Sarkis Usta’nın deyişiyle, "Ermeniyi dövdürmeyecektik!"

Yoksa bir gün geçmişte iktidarda olanlar da dahil. Herkesin sırası gelebilir. Tarihle yüzleşmenin bir gün becerilebildiği bir gün, TBMM’nin bir bölümünde mutlaka öldürülen, yargılı yargısız infaz edilen mebuslara ilişkin bir galeri açılmalı.

Demokrasinin temellerinden biri sayılan, Magna Carta Daha 1200’lerde boşuna icat olunmamış! Aman sıramız gelmesin diye…

Bizde "Sened-i İttifak"ın çıkmasını beklemek için Magna Carta’dan sonra 500 küsür yıl beklemek gerekti.

Öyle bir devlet geleneği ki, ilk anayasayı yazanlardan Mithat Paşa, "darbeci" olduğu iddiası ile, düzmece Abdülaziz’i öldürtme iddiaları ile yargılanıp hücresinde boğularak infaz edilebilmiştir.

Onunla birlikte anayasayı yazanlardan Krikor Odyan gönüllü sürgüne gitmese onun başına da ne geleceği belli değildi. Namık Kemal, sürgünle paçayı yırttı.

Derlemede yer alan makalelerde, Türkiye’de muhalif ve sosyalist hareketlere, Ermeni sosyalistlerin katkısı, bazen de öncü rolü de ele alınmakta. Bu arada ilk politik protesto gösterilerinden daha radikal eylemliliklere de değinilmekte.

Bir başka ilginç makalede ise, Fırat Aydınkaya Kürtlerin 1915’deki rolünü tartışırken, Bedirhan’ın ilk Kürt gazetesinde, yüzyıl başında bu tuzağa düşülmemesi gerektiğini öngördüğünü göstermekte.

Çünkü, amiyane deyimle, "Zo"lardan sonra sıra Lo’lara gelecekti.

12 Eylül darbesi sonrasında, bazı seçilmiş "sulh" ceza mahkemeleri, daha çok operasyonlarda ele geçen kitapla üzerinden yasaklamalarda bulunurlardı. Sözel olarak da "ihtiyaten", "tedbir olarak" denilirdi.

Özellikle İzmir 2. Sulh Ceza bu konuda uzmandı.

Yasal olarak kitap yasaklama ve yargılamanın zaman sınırı 1 yıl olduğu için, yasal karar almak mümkün olmadığından böylesi bir hile-i şerriye icat olunmuştu.

Geçen hafta en kaliteli Kürt yayınlarından biri olan Avesta’nın yine üç kitabı yasaklanmış, ücra bir köşedeki "sulh" ceza mahkemesi tarafından.

Bu kararlar, dertlerinin siyasal hareketler değil, "Kürtler" olduğunu bir kez daha kanıtlıyor.

Daha önce 9 kitap yasaklanmıştı, şimdi 3 kitap daha yasaklanıyor. Mayıs’da İdil’de yasak kararı çıkmıştı, şimdi Çukurca’da. Hey gidi İdil, Süryanice adıyla Azakh. 1915’de Seyfo sırasında soykırıma karşı Süryanilerin başarılı bir direnişi olmuştu.(**) Çukurca bir Keldani yerleşimi idi. Şimdi arada bul!

David Gaunt’un kitabında Genel Kurmay Arşivinden belgeler de var.

Mayıs ayında, "Irak’ta Soykırım" adlı, Helsinki Gözlem Örgütünün çabası ile hazırlanmış bir kitap da var. (1) Bu kitabın Saddam döneminde yasaklanması anlaşılabilir bir şey. Şimdi o düzeye mi inilmiş oluyor?

Yada tam İran, İran KDP’sine saldırırken, onun suikastle öldürülen lideri Kasumlu’nun kitabını (2) yasaklamanın anlamı? İran’a gülücük mü?

Fransa’da Kürt sorununun uzmanı olarak bilinen Chris Kutschera’nın kitabını yasaklamak da, Fransa’ya kaşını kaldırmak mı? (3)

Gazeteci Chris Kutschera Irak Cumhurbaşkanı Talabani ile.

Sovyetler döneminde yetişmiş ünlü bir tarihçi olan, 1992’de İstanbul’da Kürt Enstitüsünün açılışına katılmış Celile Celil’in kitabını yasaklamak(4). O da Ruslara herhal!

Ünlü tarihçi Robert Olson’un Kürt Milliyetçiliği ile ilgili kitabını (5), Mustafa Barzani’nin biyografisini (6), Ezidilerin Kutsal Metinlerini (7) ve 1962’de Irak Kürdistan’ına giden Amerikalı gazeteci Dana Adam Schmidt’in röportaj kitabını (8), Mahabat Cumhuriyetine ilişkin bir incelemeyi (9), İsveç’te ve Fransa’da Kürt kimliğini tartışan iki incelemeyi (10) yasaklamak… Son 15 yılda çıkmış kitaplar hepsi… Hele şunu anlayan beri gelsin: Çaldıran Savaşı’nda Osmanlılar Safeviler ve Kürtler (11)

Amerikalı gazeteci Dana Adam Schmidt, 60’lı yılların ilk başlarında ilk kapsamlı
Irak’taki Kürt hareketine ilişkin ilk kapsamlı reportaj kitabını yayınladı

Hani nerede kaldı, "Birlikte kan döndük" edebiyatına ne oldu? "Dökecek şu kan, dökecek bu kan kalmadı, kusura bakmayın sizinki olacak bu kez" mi deme anlamına geliyor bu!

Yoksa, mesele Kürtler, gerisi bahane mi?

***

(*) Utanç ve Onur / Ermeni Soykırımının 100. Yılı, Derl. Aydın Çubukçu,vd, Evrensel Yayıncılık 2015.

(**) Seyfo’ya karşı Azakh ve Aynwardo direnişleri için bk: David Gaunt, Katliamlar, Direniş ve Koruyucular / 1. Dünya Savaşında Doğu Anadolu’da Müslüman-Hristiyan İlişkileri, Türkçesi: Ali Bayramoğlu, Belge Yayınları 2016.

1. Human Rights Watch, Irak’ta Soykırım / Kürtlere Karşı Yürütülen Enfal Askeri Harekatı, Avesta Yayınları 2003.
2. Abdurrahman Qasımlo, Kürtler ve Kürdistan, Avesta Y. 2009
3. Chris Kutschera, Kürt Ulusal Hareketi, Türkçesi: Fikret Başkaya, Avesta Y. 2001
4. Celîlê Celîl, 1880 Kürt Ayaklanması ve Şeyh Ubeydullah Nehri, Avesta Y. 2014
5. Robert Olson, Kan İnançlar ve Oy Pusulaları, Türkiye’de Kürt Milliyetçiliğinin Yönetimi 2007-2009, Avesta Y. 2010
6. Xoşevi Babekr/Pauel Shethman , Kürdistan Bayrağının Altında, Mustafa Barzani Yaşamı ve Eylemi, Avesta Y. 2010
7. Philip G. Kreyenbroek/Xelîl Cindî Reşow, Tanrı ve Şeyh Adi Kusursuzdur, Yezidi Tarihinden Kutsal Şiirler ve Anlatılar, Avesta Y. 2011
8. Dana Adams Schmidt , Cesur Adamların Ülkesine Yolculuk, Avesta Y. 2011
9. Borhaneddin A. Yassin, Tasavvur mu Gerçek mi? Mahabad Kürt Cumhuriyeti, Büyük Güçlerin Politikasında Kürtler 1941-1947, Avesta Y. 2014.
10. Barzoo Eliassi, Ülkemde Bir Yabancı, İsveç’teki Kürt Gençlerinin Aidiyet Politikaları, Avesta Y. 2012; Khalid Khayati Mağdur Diasporadan Sınır Ötesi Vatandaşlığa mı? Fransa ve İsveç’teki Kürtlerde Diasporanın Oluşumu ve Ulus-Ötesi İlişkiler, Avesta Y. 2010
11. Murad Ciwan, Çaldıran Savaşı’nda Osmanlılar Safeviler ve Kürtler, İlk Kürt-Osmanlı İttifakı 1514, Avesta Y. 2015