Rusya’da 23 Ağustos akşamı (dün) düşen bir sivil uçak dünya gündeminde ön sıraya çıktı. Dünya genelinde uçak kazaları uçakların düşmesi her zaman haber olur (daha nadir olması ve getirdiği teknik dersler nedeniyle). Ancak Rusya'da düşen uçağın Wagner'e ait olduğu ve içinde Dmitri Utkin'den Yevgeni Prigojin'e uzanan üst düzey isimlerin yer alması beraberinde ciddi tartışmalar getirdi. Wagner uçağını düşürenin Kremlin olduğuna yönelik kanaat hızla paylaşılsa da buna dönük soru işaretlerine değinmek gerekiyor. Wagner’e ne olacak? Moskova’ya mı yürütecekler, Rusya’nın Afrika’daki faaliyetleri askıya mı alınacak bu analizde bu sorulara yanıt arayacağız.

UÇAĞI KİM DÜŞÜRDÜ KREMLİN BİLİYOR MUYDU?

Wagner’e ait içinde 3'ü mürettebat 7'si Wagner yönetici olan uçağın düşmesi/düşürülmesi başlı başına bir tartışma konusu. Grey Zone (Wagner’e yakın bir Telegram kanalı) uçağın düşüşünde önce bir ses geldiğini söyleyerek aslında yerden uçağın vurulmuş olabileceğini söyledi. Bu iddia önemli.

İlk olarak uçak yerden ateşlenerek düşürüldüyse bu kadar yüksek irtifada uçan bu uçağa ateş edip düşürebilecek teçhizat kimde var, sorusu gündeme geliyor. Ordu bu anlamda akla ilk gelen. Uçağın düşmesinden bir gün önce Rusya Hava Kuvvetleri Komutanı, Suriye Kasabı olarak bilinen Sergey Serovikin görevden alındı. Ordu veya Kremlin’den bu konuda resmi bir açıklama gelmedi, ancak haber yalanlanmadı da.

Serovikin, Wagner’e yakın olmakla eleştiriliyor ve ev hapsinde veya gözetim altında tutuluyordu. Peşi sıra Wagner uçağının düşmesi, gözlerin orduya ve Savunma Bakanlığına dönmesine neden oluyor. Prigojin 26 Haziran’da Savunma Bakanı Sergey Şoygu ve Genel Kurmay Başkanı Sergey Gerasimov’u hedef alarak Moskova’ya yürüyoruz demişti. Bu noktada acaba ordu ve Savunma Bakanlığı Wagner’i ordu içinde daha kolay eritmek için mi bu yola başvurdu sorusu gündeme geliyor. Kremlin’in bu planda haberi var mı buna net yanıt vermek güç. Kremlin bir açıklama yapmadı, büyük ihtimalle kaza soruşturuluyor yanıtı verecek zira soruşturma başlatıldı.

Putin ve yakın çevresinin muhalif veya kendi tabiriyle “hainler” ile mücadele daha sakin ve Rusya ile bağının zor kurulduğu zehirlenme, hastane camından düşme, merdiven itme, araç kazası gibi yöntemler tercih ettiği biliniyor. Bu yöntemse Kremlin açısından sıkıntılı. Eğer haberleri varsa bu Rusya’da bir yöntem değişikliği olarak yeni bir ortadan kaldırma stratejisinde doğrudan yola başvurulması demek ve Rusya’nın küresel imajı açısından ciddi sıkıntılara gebe. Şayet Kremlin’in haberi yoksa bu iktidar içinde iktidar kurulduğunu gösterir ve Putin yönetiminin zorda bırakılmasına neden olacaktır. Zira kendi ordusundan habersiz bir başkanın varlığı devlet içinde devlet demektir ve gelecek seçimde Putinsiz bir Rusya iddiasını güçlendirir. Dahası Rusya içinde daha sert bir iktidar çatışması anlamına gelir.

UÇAĞI DEVLET DÜŞÜRMEDİYSE DE FATURASI YÜKLÜ OLUR

Eğer uçak teknik bir arıza değil de yerden vurulmuş ve devletin/ordunun hiçbir şekilde dahli olmamışsa bu Rusya açısından çok daha büyük bir güvenlik açığı anlamına gelir. Demek ki Rusya’da havada belli bir irtifada uçan bir uçağın yere çakılmasına neden olacak, füze veya benzeri araçlar devlet dışında bazı insanlarda var, anlamı çıkar. Bu insanlar kimdir ve kim adına hangi saikle hareket ediyorlar sorusu can alıcı olur.

Hedef alınanın bir sivil uçak olduğu ve Moskova’ya ineceği bilgisi dikkate alındığında yarın Rusya hava sahasında uçan bir başka sivil uçağın (özel ya da yolcu uçağı) hedef alınmayacağını kim garanti edebilir? Rusya kendi ülkesinde havadaki bir uçağın seyrüsefer serbestisini sağlamıyorsa Türkiye hava yolu şirketleri başta olmak üzere hangi hava yolu firması vurulmama garantili yolculuk sunabilir? Buysa Rusya içinde de uluslararası uçuşlarda da uçağın bir güvenli (kaza oranının düşük olması nedeniyle) ve hızlı ulaşım aracı olmaktan çıkmasına neden olur. Rusya hem ulusal hem de uluslararası düzeyde ekonomik kayıp yaşar. Dahası örneğin herhangi bir ülkenin temsilci heyeti, bakanı veya devlet başkanı/cumhurbaşkanı Rusya uçuşlarından kaçınır, zira uçağın düşürülmesi riski var.

WAGNER’E NE OLACAK, AFRİKA VE UKRAYNA OPERASYONLARI DURACAK MI?

Uçak düştü mü düşürüldü mü, kim düşürdü soruları önemli, ancak onlar kadar yanıt bekleyen Wagner’e ne olacağı. Wagner’in kurucu Dmitriy Utkin, daha önce Wagner’e öncül olan Slavonic Kuvvetleri'ni kurmuştu. Bu şirketin Suriye’de 2012-2013 arasında büyük darbe alması ve başarısız olması sonrasında ortadan kaldırıldığı biliniyordu. 2014’te Wagner henüz adı duyulmasa da bu şirketin yerini aldı, hatalardan ders çıkarıldı ve daha etkin bir yapı kuruldu. Wagner, Ukrayna, Libya, Suriye, Orta Afrika Cumhuriyeti, Mali, Nijer, Burkina Faso gibi Sahel bölgesi/Afrika’da etkili. Bazı ülkelerde eğitimler verirken bazı ülkelerde Rusya şirketlerinin madencilik faaliyetlerinde koruyucu güç. Dahası Rusya’nın Afrika’daki faaliyetleri ve etkisi açısından önemli bir araç. Ancak bu aracın özel jetler alacak kadar büyümesi, Rusya’da valileri, bakanları ve generalleri hedef alacak özgüvene erişmesi, kontrol ihtiyacını doğurdu. Son kalkışmada Prigojin’in söylediği gibi Wagner militanlarının ordu ile bireysel sözleşme yapması isteniyor. 1 Temmuz itibariyle bu büyük oranda yapıldı da. Nitekim Prigojin yakın tarihte Wagner’in militan alımını durduğunu söyledi.

Wagner, Rusya ordusuna kıyasla hızlı hareket edebilen, kendi uyduları olan, özel jetlere sahip, ağır savaş teçhizatlarına sahip bir hibrit savaş aparatı ve ordudan özerk bir statüsü var. Wagner'in varlığı korunacaktır, zira Rusya için orduyu kullanmadan, kamuoyuna hesap vermeden, hukuki sorumluluk duymadan askeri çıkarların korunmasını sağlıyordu. Ancak sahip olduğu özerklik sorundu ve bu artık ortadan kaldırılacak. Militanları orduda sözleşmeli asker konumuna gelirken, yönetimi de büyük ihtimalle orduya bağlanacak ve resmi/gayri resmi bir tümen haline gelecek. Wagner’in ordu içinde eritilmesine engel olabilecek kadroların dün itibariyle ortadan kalktığı düşünülürse bu kolaylıkla yapılacak. Bunun örneği de hazır. Putin’e doğrudan bağlı olan Ulusal Muhafızlar’ın içinde yer alan Kadirov Birlikleri. Buysa iki açıdan önemli, bir yanıyla siyasi özerkliğini abartan gayri resmi oluşumlara sınırlar aştıklarında devletin demir yumruğu ile gösterilmiş olacak. İkincisi, Rusya ordusunda sözleşmeli, paralı asker kavramı yerleşecek. Rusya’da şiddet tekeli devlette olmakla beraber Kadirov Birlikleri gibi oluşumlar bunun sınırlarını zorluyor, böylece hem iktidar bu grupları kontrol altına alacak hem de orduda sözleşmeli erliği içeren yeni bir yapılanmaya gidilecek.

Sonuç olarak uçağı kimin düşürdüğü sorusu hala havada asılı duruyor. Kremlin’in bilgisi dahilinde ordu bu eylemi yapmışsa bu, Rusya’nın imajı açısından da içeride iktidarla uyuşmayan muhalifler ve oligarklara dönük yöntemler konusunda yeni bir aşamaya işaret eder. Kremlin’in haberi yoksa bu Rusya’da iç iktidar çatışmasının alevlendiğini ve ordu ile Kremlin arasında restleşmelere gebe günlerin geldiğini gösterir.

Devletin uçağın düşmesinde hiçbir rolü olmamışsa Rusya sivil uçakları hedef alabilecek güçte suç/terör gruplarına ev sahipliği yapıyor demektir ki bunun da bedeli olacaktır. Bununla beraber uçak düştü ve Wagner üstü yönetimi gelen bilgilere göre öldü. Rusya Afrika ve Ukrayna’da yoluna Wagner'i ordu içinde eriterek devam edecektir.