Savaşın hatırlattığı gerçek: Diktatörlerin korkusu bilgili halk ve en büyük silahı sansür ve yalan

1865 yılında kurulan The Nation, Amerika’nin ilerici haber dergisi. Ülkenin en eski haber dergisi ünvanını taşıyan The Nation’da, Ukrayna Savaşı’nın Çin’deki medya ve sosyal medyada ele alınışını analiz eden John Nichols, "Diktatörlerin en büyük korkusunun bilgili bir halk olduğu" gerçeğinin altını çizdi.

Ocak ayının sonlarına doğru Rusya ordusunu Ukrayna sınırları boyunca yığmaya devam ederken, Kiev'de yaşayan 50 yaşındaki Çinli programcı Jiang Libo, tanıdıklarının endişeli olup olmadıklarını görmek için bir araştırma yaptı. Çoğu, topyekun bir savaşın olası olmadığı inancındaydı. Örneğin ev sahibi ona Putin'in "Ukrayna'yı işgal edecek kadar aptal olamayacağını" söyledi. 

Birkaç hafta sonra Biden, "ABD'nin abarttığını ve savaş çığırtkanlığı yaptığını" söyleyen Çin hükümet sözcüleri ve devlet medyasındaki yayınların  aksine, yakın bir Rus işgali konusunda uyarıda bulundu.. Şubat ayının ortalarında Batılı ülkeler vatandaşlarını tahliye etmeye başladı. Ancak Çin kararlılığını korudu. 16 Şubat'ta bir sözcü Washington'un "savaş tehdidini büyüttüğü" ve "yanlış bilgi yaydığı" konusunda ısrar etti.

Ardından 24 Şubat'ta Putin "özel bir askeri operasyon" ilan etti ve öğleden sonra Rus birlikleri ve tankları ülkeyi kuzeyden, doğudan ve güneyden işgal etti. Jiang, oturduğu apartmandan saldırıların giderek yaklaşmasını izledi. İlk olarak, Ruslar yakın zamanda ziyaret ettiği bir tren istasyonunu bombaladı; sonra sık sık bisiklete bindiği yakındaki bir caddeye saldırdı. Ukrayna'daki Çin Büyükelçiliği vatandaşlarını evde kalmaya çağırdı ve seyahat etmek zorunda olanlar için sürücülerin "araçta göze çarpan bir yere Çin bayrağı yapıştırmasını" önerdi. 

Muhtemelen Rus ordusunun Çin vatandaşlarına saldırmaya cesaret edemeyeceği varsayımına dayanan öneriydi bu. Bir kahramanın Afrika'daki bir savaş bölgesinden vatandaşları tahliye ederken elinde Çin bayrağını tuttuğu gişe rekorları kıran propganda filmi Wolf Warrior 2'den unutulmaz bir sahneyi çağrıştırdı. Çin devlet televizyonu kısa süre sonra Kiev'de Çin bayraklarının satıldığını bildirdi. (İki gün sonra, büyükelçilik tavsiyesini tersine çevirerek Çin vatandaşlarından kimliklerini ifşa etmekten kaçınmalarını istedi ve Ukrayna toplumunda aşırı tepkinin yükselmekte oluşuna atıfta bulundu.)

Putin'in işgal kararı şaşırtıcıysa ki, Moskova'dan gelen haberler, Kremlin'e yakın olanların bile askeri yığınağın müzakereler için baskı unusur yaratmayı amaçladığını düşündüklerini gösteriyor, cesur ve sürekli Ukrayna direnişide o kadar  şaşırtıcıydı. ABD ve Avrupa'da, destek patlamalarına ilham verdi ve ağır yaptırımlara yol açtı. 

Ancak Çin, özellikle bir taraf seçmeyi reddetti. Dışişleri Bakanı Wang Yi, hem Ukrayna'nın egemenliğini hem de Rusya'nın güvenlik endişelerini anlayıp kabul ettiklerini söyledi. Geçen hafta, yabancı yorumcular Çin'in tepkisini "yer tutucu" olarak nitelendirdi. Bu arada, resmi devlet politikasının bu kararsızlığına çoğunlukla Rus yanlısı, ancak zaman zaman kendisiyle çelişen propaganda eşlik ediyor.

İşgalden bir gün sonra, Çin Komünist Partisi'nin amiral gemisi gazetesi People's Daily, savaş hakkında haber yapmadı ve savaştan ilk söz, üçüncü sayfada, rutin bir dışişleri bakanlığı basın toplantısı ve Wang Yi'nin Rus meslektaşı Lavrov ile  yaptığı telefon görüşmesi hakkındaki makalelerde yer aldı. 

Konuştuğum uzmanlar, Çin hükümetinin, Singapur'da hukuk profesörü Henry Gao'nun dediği gibi, savaşın büyük olasılıkla "kesin bir zafere sahip bir Blitzkrieg (yıldırım hareketi)" olacağını düşündüğünü söyledi. Uzayan çatışma Çin'in duruşunu zorlaştırıyor. Gao bana bir e-postada, "Rusya'nın büyük ilerleme kaydetmediği göz önüne alındığında, Çin'in yanıtlarını günlük olarak ayarladığını düşünüyorum" dedi.

Uzun vadede Çin, özellikle ABD Pasifik'teki askeri varlığını artırırken Rusya'yı stratejik bir ortak olarak görüyor. Ancak şu anda Çin'in Rusya için bir risk almaya niyetli olmadığı görülüyor. Gao, "Çin hükümeti kesinlikle Rusya'ya yardım etmek istiyor, ancak birçok Çinli firma zaten yaptırımların acısını hissediyor. Çin ekonomisinin küresel tedarik zincirine Rusya'dan çok daha fazla entegre olduğu göz önüne alındığında, bu şaşırtıcı değil" yorumu yaptı.

Çin'in bu tavrı, kıvarklığından kaynaklanabiliyor olabilir.  Rusya'yı hedef alan, sadece ABD ve Avrupa ülkeleri tarafından değil, Çin'in Japonya ve Avustralya gibi komşuları tarafından da desteklenen yaptırım rejimi, Rusya'nın ciddi ekonomik gerilemeye ve siyasi izolasyona uğramasına neden oldu. Durum daha da kötüleşirse Çin, Rusya kampının bir parçası olarak görülmek istemeyecektir. 

Moskova'daki MGIMO Uluslararası Araştırmalar Enstitüsü'nde kıdemli araştırma görevlisi olan Igor Denisov, "Çin, Rusya, Ukrayna, ABD ve AB ile ilişkilerinde diplomatik ve güvenlik öncelikleriyle tepkisini uzlaştırmalı. Avrupa'da giderek uzayan askeri çatışmalar, Çin'i bunun bir Çin oyunu olmadığını ve Çin'in yalnızca Rusya'nın tarafında oynamadığını daha açık bir şekilde göstermeye zorlayabilir" dedi.

Pek çok sıradan Çinli açık ve kararlı bir şekilde  Rusya yanlısı. "Rus işgali" ifadesinin yasaklandığı Weibo'da, "Putin" ve "İmparator Putin" hashtag'lerinin kullanımları, Putin'in bir ayıya bindiği görüntülerle birlikte patlama yaptı.. "Rusya'nın mücadelesini her gün dikkat izliyorum. Şu anda en çok umursadığım adam İmparator Putni" diyor bir Weibo kullanıcısı…

Georgia Üniversitesi'nde uluslararası ilişkiler profesörü olan Han Rongbin, "Putin'i putlaştırmak da kısmen, Çin-Rusya ilişkisinin onun yönetimi altındaki yıllar boyunca nispeten istikrarlı ve dostane olması ve Çin'in ABD ile ilişkisinin çok inişli çıkışlı olmasından kaynaklanıyor" değerlendirmesinde bulundu.

Savaşın başlamasından bu yana Çin resmi medyası genellikle Rusya'nın  anlatısını destekledi. Putin'in televizyonda yayınlanan savaş ilanı Çince'de "Putin'in 10.000 Kelimelik Konuşması" olarak tanındı ve birçok haber kaynağı tam tercümesini yayınladı.

"İktidardakinin söylemine uygun olmayan her şey arkaik, demode ilan edildi… Muhaliflerin dizleri kırıldı" gibi sözler Batı karşıtı milliyetçiler arasında yankılandı ve sosyal medyada tekrarlandı ve deteklendi. Hükümetten sızdırılan talimatlarda, medya kuruluşlarına "Rusya'ya zarar veren veya Batı'yı destekleyen bilgileri paylaşmayın" ve "Halkların Günlüğü, merkezi televizyon ve Xinhua'dan gelen konulara bağlı kalın" dediği bildirildi.

NATO'nun genişleme haritaları, işgali haklı çıkarmak için makalelerde ve videolarda yayınlandı. Popüler bir yorumcu ve eski Xinhua kıdemli editörü blogunda şunları yazdı:

 "Gelecekte Çin, Tayvan sorununu çözmek için Amerika ile güreşirken Rusya'nın anlayışına ve desteğine de ihtiyaç duyacak… Çin kamuoyunda tarafsız ama Rusya'ya meyilli şeyler söylemeli." 

Bu arada resmi haber kuruluşları zaman zaman Ukrayna Devlet Başkanı Volodimir Zelenskiy'nin ülkesinden kaçtığı ve Rusya'nın asla sivilleri hedef almayacağı gibi Rus hükümeti tarafından üretilen yalanları haber yaptı.

4 Şubat'ta Başkan Xi Jinping ve Putin Pekin'de bir araya geldiler ve ülkelerin NATO'nun genişlemesine karşı fikir birliğini yeniden dile getirdiler ve güvenlik bloğunu "Soğuk Savaş'ın bir kalıntısı" olarak nitelendirdiler. Çin medyası, ikiliyi "omuz omuza, sırt sırta" ifadesini kullanarak yakın dost olarak tasvir etti. 

Ancak şimdi Çin, Rusya'yı eleştirmeyi açıktan reddederken, kendisine manevra alanı açmaya çalışıyor. Basın toplantılarında hükümet sözcüleri Rusya'nın kendi işini yaptığını vurguluyor. Dışişleri Bakan Yardımcısı Hua Chunyin geçtiğimiz günlerde, "Rusya bağımsız bir büyük ülke ve politikasına ve eylemlerine bağımsız olarak karar veriyor." dedi. Carnegie'nin Pekin'de kıdemli bir üyesi olan Zhao Tong, "Bu savaşın uluslararası jeopolitiği tam bir kaosa sürükleyebileceğine dair güçlü bir farkındalık var" dedi ve belirsiz ifadeleri "önleyici bir kayıp önleme" yaklaşımı olarak nitelendirdi.

Bu arada, Çin sosyal medyasında da savaşa karşı güçlü, sesli bir muhalefet var. Ünlü bir trans dansçı ve popüler bir TV sunucusu olan Jin Xing, Weibo'da "Tüm insan yaşamlarına saygı duyuyorum ve kesinlikle savaş karşıtıyım" dedi. Sayfasında, "Yasaların veya yönetmeliklerin ihlali nedeniyle, bu kullanıcının şu anda konuşması yasak" yazan bir mesaj var şu anda.

Yazar Yu Xiuhua, Rus tanklarını protesto eden bir şiir yayınladı ve yorum bölümü, insanların "ikinci bir savaş alanı" dediği şey oldu. Spor muhabiri Wang Qinbo da eleştirisinde açıktı: "Bir gün Rusya'nın kontrolündeki... roket topçusu benzeri bilgi beslemesine izin vermenin bedelini ağır ödeyeceğimize inanıyorum."

Savaşa bir hafta kala, binlerce Çinli vatandaş tahliye edilirken Jiang yerinde kalmaya karar verdi. Komşularının yaklaşık yüzde 80'inin ayrıldığını söyledi. Oda arkadaşı, ihtiyacı olanlara yiyecek ve tıbbi malzeme nakletmek için gönüllü olmuştu. Bir komşu sokak savaşlarına katılmıştı. Jiang, hükümet işini, orta sınıf yaşamını ve bir kıyı kentindeki evliliğini geride bıraktıktan daha geçen yaz Ukrayna'ya taşınmıştı.

Metrolar Kiev'deki kadar modern değildi ve o, Sovyet tarzı alçak bir apartman olan Kruşçevka'da yaşıyor. Belki ülkesindeki  insanlar onun aptallığıyla alay ediyor ama Jiang en azından devlet televizyonunda Putin'in yüzünü görmek zorunda olmadığına sevindiğini söylüyor. "Çin'deyken insanlar Putin'den bir Tanrıymış gibi bahsediyordu. Kiev'de insanlar Putin'in bir deli olduğunu düşünüyor" diye bir tweet attı.

Savaş başladığından beri, 28.000 takipçisi olduğu Twitter'da insanlara günlük hayatını anlatmayı ve Çince'deki yanlış bilgileri ortadan kaldırmayı misyon edinmişti. Bir Twitter kullanıcısı Ukrayna'da internetin kapalı olduğunu iddia ettiğinde, "Lütfen, bu mesaj size Kiev'den Wifi kullanılarak gönderildiğini unutmayın" yanıtını verdi. 

"İnsanların WeChat'te aldığı bilgiler çoğunlukla yanlış.. Hangi İmparator Putin? Tıpkı bizim gibi iki bacağı ve iki burun deliği var" diyor.

Jiang, Çin'in Rusya'ya verdiği destek karşısında şaşkına dönmüş durumda. Twitter'da "Çin'deki bazı insanlar sağduyudan yoksun, bu çok korkutucu çünkü artık iyiyi kötüden ayıramıyorlar" yorumu yaptı. Bu tür bir bilgi boşluğunun gerçek dünyada etkileri vardır: Pekin'deki Carnegie bursiyeri Zhao, böyle bir bilgi boşluğun bir dereceye kadar savaşı mümkün kıldığını söyledi: "Pek çok Rus, doğu Ukrayna'da bir soykırım olduğuna ve ülkede faşizmin olduğuna gerçekten inanıyor."

Çin'deki birçok insan dışarıdan gelen bilgilerden izole edilmiş ve hükümet propagandasına kapılmış durumda. Zhao, "böyle bir algı boşluğunun dünya barışı için bir tehdit olabileceğinden endişe ettiğini" söyledi. 

Jiang, WeChat'te Rusya ile alay ederek bir paylaşım yaptığında, hiçbir arkadaşı bu gönderiyi beğenmedi ama Kiev'de hayat devam ediyor. Yerel fırın açıldığında hala ekmek alabiliyor. Şehrin dışında kilometrelercelik Rus tank konvoyu olduğunu duydu ve hava saldırılarından korkuyor. "Umarım savaş bir an önce biter. Bahar geliyor" dedi ve ekledi: "Şehrin parklarını, geniş yaya yürüyüşlerini, güzel dağlarını ve Dinyeper Nehri'ni özledim.."