Sovyetler Birliği’nin 1990’da çökmesiyle birlikte dünya, çift kutupluluktan çok kutupluluğa evrildi. Bunun nedeni, ABD’nin de güç kaybettiği koşullarda, çift kutupluluğun geriliminden ve zorunluluklarından kurtulan, kendilerinin yeterince güçlü olduğunu düşünen kimi devletlerin çevrelerine doğru daha rahat yayılma olanağı bulmaları, yani bölgesel hegemonyacılığa girişmeleriydi. 

Bu devletler, Sovyetler Birliği mirasını devralan Rusya Federasyonu, yine Sovyetler Birliği’nden bağımsızlaşan ama Rusya’yla geleneksel ilişkisini bir yana atmayan Azerbaycan, Batı blokunda yer aldığı halde bu bloktan uzaklaşma eğilimine giren Türkiye, iki kutuplu dünya zamanında bile bağımsız hareket etmeye başlayan İran ve Filistin topraklarının işgali üzerine kurulmuş, Batı destekli İsrail’dir. Bir de Çin var ama, bu devasa ülkeyi bölgesel hegemonyacı olmaktan çok, ABD ve Batı ile küresel ölçekte rekabet eden büyük bir emperyal ya da hegemonik güç olarak değerlendirmek daha doğru olur. 

Sözünü ettiğim bölgesel hegemonyacı devletlerin iç rejimlerinin bazı benzer özellikleri var. Bu özellikler, bu rejimleri otoriter rejimler olarak adlandırmamıza olanak sağlıyor. 

Totaliter tek parti rejimi özellikleri gösteren Çin ve Kuzey Kore’nin yanı sıra, bu rejimler, kuvvetler ayrılığı, yargı bağımsızlığı, basın özgürlüğü vb. gibi demokratik teamülleri büyük ölçüde askıya almış ya da kısıtlamış, parlamentolu ve seçimli tek parti rejimleridir. Evet, arada bir seçimler yapılmaktadır, bir parlamentoları vardır ama rejim öyle ayarlanmıştır ki, seçim ve parlamento sadece hâlihazır otoriter rejime meşruiyet sağlamanın bir aracıdır. Yönetici tek parti, seçimleri, olağanüstü bir durum olmadıkça her zaman kazanır, parlamentoya hâkim olur, o zaman da parlamentodan istediği yasayı geçirir, istediği kısıtlamayı yapar. 

Her rejimin meşruiyet dayanakları vardır. Örneğin Sovyetler Birliği ve diğer Doğu Avrupa rejimlerinin meşruiyet dayanağı, bu tek parti diktatörlüklerinin uzun vadeli bir "sosyalizm inşası"nın öncüsü oldukları iddiasıydı. Keza, Ortadoğu’daki tek partili ya da diktatörlü BAAS rejimlerinin meşruiyet gerekçesi, BAAS partisi iktidarının ya da liderin ülkenin bağımsızlığını sağlaması, devleti güçlendirmesi ve modernleştirmesiydi. 1923’ten 1950’ye kadar süren CHP tek parti iktidarının gerekçesi de, bu rejimin modernleşmeyi sağlamasıydı. 

Bugün bölgesel hegemonyacı ülkelerdeki otoriter rejimlerin meşruiyet gerekçesi ise, örneğin Rusya Federasyonu’nda, "düşman emperyalist kamp" tarafından kuşatılmaya ve çökertilmeye çalışılan Rusya’nın ayakta tutulması, toparlanması ve Federasyon’un güçlü kılınmasıdır. Bu amaçlar, rejimin sahiplerine göre, ancak otoriter bir liderle (Putin) ve otoriter bir rejimle sağlanabilir. Keza, birbirlerini "kardeş", hatta "iki devlet, tek ulus" ilan eden Azerbaycan’la Türkiye’nin bir hayli benzeyen otoriter rejimlerinin (gerçi Azerbaycan tek parti diktatörlüğüne daha yakın gözüküyor) gerekçesi de, devletin bölgesel hâkimiyet mücadelesinde güçlü kılınmasıdır. İran da pek farklı değildir. Mollalar diktatörlüğü, sonuç olarak otoriter bir diktatörlüktür.

Hegemonyacı rejimlerin ortak özelliği, içte baskıcı (aynı zamanda ulusal baskıcı), dışta yayılmacı ve saldırgan olmalarıdır. 1950’lerde dünya jandarmalığına soyunan ABD’nin ülke içinde Rosenbergleri "Sovyet casusluğu" suçlamasıyla idam etmesi ve entelektüellere karşı McCarthyci "haçlı seferi"ne girişmesi tesadüf değildir. Azerbaycan, örneğin dişine göre bulduğu Ermenistan’a savaş açıp topraklarını genişletirken Sovyetler Birliği’nden tevarüs ettiği rejime ve liderinin (Sovyetler Birliği zamanında Azerbeycan’ın diktatörü olan Haydar Aliyev’in oğlu İlham Aliyev) inayetine dayanmaktadır. Bu otoriter rejimin seçimle vb. değişme şansı neredeyse sıfırdır. Rus Federasyonu da bir hayli otoriter bir rejimdir. Tek lider Putin ülkeyi yıllardır yönetmekte, muhalifler ve muhalif gazeteciler, Sovyetler Birliği’nden devraldığı geleneği sürdüren rejim tarafından cinayet vb. yollarla tasfiye edilmektedir. Bildiğimiz gibi, bu ülkenin bölgesel hegemonyacılığının son hedefi Ukrayna’dır. İşgal ve savaş halen acımasızca sürüyor. 

İran, 1979’daki meşhur "İran Devrimi’nden" bu yana mollaların otoriter rejimi altında. Rejim şii ideolojisine dayanıyor ve bölgesel hegemonyacılığını, komşu Irak’daki ya da Yemen’deki Şii nüfus aracılığıyla yaymaya çalışıyor. Aynı zamanda teokratik bir rejim de olan İran, bütün bölgesel hegemonyacı devletler içinde dinsel ideolojiyi en fazla ön plana çıkaran bir rejim. İçerde despotik bir molla otarşisi hüküm sürüyor. 

Türkiye, 20 yıldır tek parti ve tek lider rejimi altında. Parlamento ve seçim var ama bu, "Başkanlık Sistemi"ne dayanan rejimin otokratik karakterini ortadan kaldırmıyor. Bu otokratik rejim, Sünni hegemonyanın aleti Diyanet İşleri aracılığıyla, İran gibi bir teokratik rejim olma yolunda aynı zamanda. Sınırları içinde ulusal baskıcı olan Türkiye, hegemonyasını, işgal yoluyla Ortadoğu’da Suriye’nin içlerine kadar yaymış durumda. "Güvenlik alanı" yaratmak, bildiğimiz gibi, Hitler zamanından beri ("Hayat Alanı") bütün hegemonyacıların meşruiyet gerekçesidir. Öte yandan, Ortadoğu (Suriye’nin bir kısmı işgal edilmiştir), Doğu Akdeniz, Kıbrıs (bir kısmı yıllar önce zaten işgal edilmiştir), Kuzey Afrika (Libya vb.), Ege adaları, Türkiye’nin yayılma alanı içinde yer almaktadır. Son zamanlarda Yunanistan’a karşı yürütülen savaş hazırlıklarının (elbette Türkiye’nin saldırısından korkan Yunanistan da bu hazırlıklardan geri kalmamaktadır) anlamı budur. 

Hegemonyacı ve yayılmacı devletler genellikle otoriter rejimlere ihtiyaç duyarlar. İçerde özgürlüklerin bastırılmasıyla dışarda halkların ya da ülkelerin saldırıya uğraması arasında kopmaz bir bağ vardır. Aynı geçmişteki faşizm gibi. Bununla birlikte, II. Dünya Savaşı’nda saldırgan devletlerin ihtiyacı olan totaliter faşizmlerin bugün söz konusu olmadığını belirtmeliyim. Tarihte hiçbir şey aynen tekrarlanmaz. Dolayısıyla bugün, Ergin Yıldızoğlu’nun Yeni Faşizm (Cumhuriyet Kitapları, 2020) kitabında ileri sürdüğü gibi, "tırmanan faşizm" ya da "süreç içindeki faşizm" veya "yeni faşizm"den söz edilemez. Faşizm, II. Dünya Savaşı’yla bir daha dirilmemek üzere tarihe gömülmüştür. Bugünün trendi, faşizmden farklı olarak (benzerlikler vardır elbette), tamamen monolitik olmayan, parlamento ve seçimlerden meşruiyet alan otoriter rejimlerdir.