Rusya’nın Kahire Büyükelçisi Georgy Borisenko, geçtiğimiz hafta Mısır’ın üyelik için BRICS’e (Brezilya, Rusya, Hindistan, Çin ve Güney Afrika) başvuruda bulunduğunu Rusya haber ajansı Tass’a aktardı. Ortadoğu’dan BRICS’e ilk katılım anlamına gelecek bu adım, Mısır açısından önem taşıdığı gibi BRICS üyeleri için de önemli. Ortadoğu’nun örgüte olan ilgisi son olarak Suudi Arabistan’ın BRICS’ın kurduğu Yeni Kalkınma Bankası’na üyeliğine sıcak bakmasıyla gündeme gelmişti.

Mısır’ı üyeliğe götüren faktörler? Bölgedeki Çin yatırımları bu duruma nasıl etki ediyor? Mısır’ın dünyanın borçlu ülkelerinden biri olması BRICS üyeli kararında etkili oldu mu? BRICS savunma açısından Mısır’a ne vaat ediyor? Bu yazıda değinilen sorulara yanıt arayacağız.

MÜSTAKBEL YENİ ÜYE: MISIR

2001’de isimleri zikredilen Brezilya, Çin, Hindistan ve Rusya’nın bir araya gelmesiyle dikkatleri üstüne çeken yapı, ilk olarak çekingen biçimde 2006’da BM Genel Kurulu sonrası dört ülkenin delegelerinin bir araya gelmesiyle BRIC yolunda ilk adımı attı, 2009’da Rusya’da liderlerin katılımıyla BRIC bir platforma dönüştü. 2011’de Güney Afrika’nın denkleme girmesiyle BRIC sonuna bir “S” harfi ekledi ve BRICS oldu. BRIC’e gelen bu ek, bir anlamda Güney Afrika’yı (South Africa) temsil ederken, bir yandan da yeni katılımları işaret eden bir çoğul eki olma özelliği taşıyor. Beklenen Mısır BRICS’e kabul edildiğinde yeni bir harf eklememesi, BRICSE, olmayacak, BRICS olarak kalacak.

Mısır resmi üyeliğe bu yıl başvursa da aslında BRICS’e dönük ilk adımı 2017’de attı. Mısır Devlet Başkanı Abülfettah-es Sisi, 2017’de Çin’deki BRICS zirvesine katıldı, benzer biçimde 2022’dekine de. Bir yanda da Mısır, BRICS’in kurduğu Yeni Kalkınma Bankası’na katılmak için başvuruda bulundu. Nihayetin Şubat 2023’te Banka, Mısır’ı üyeliğe kabul etti. Bankaya katılım Mısır açısından önemli. Nedenine bakalım.

MISIR’IN EKONOMİK AÇMAZI VE BRICS

Kuzey Afrika ülkesi Mısır’ın ekonomisi uzun yıllardır çalkantılı ve sarsıntılara açık sarp yollardan geçiyor. Doğu Akdeniz’de dünyanın en önemli doğal gaz sahası Zohr’da üretime geçilmesi ve Mısır’ın Türkiye başta olmak üzere farklı ülkelere doğal gaz ihraç etmeye başlaması ekonomik açıdan rahatlatıcı olsa da toparlama için yeterli değil.

Örneğin Mısır, 169 milyar dolar borçla dünyadaki en borçlu ülkelerden biri, kamu borçlarının Gayri Safi Yurtiçi Hasılasına oranı yüzde 90. Bu oran Mısır’ı en fazla kamu borcuna sahip ülke durumuna getirdi. Bahse konu olan 170 milyar dolara yakın bu borcun, neredeyse 125 milyar doları dış borç, ki kamu gelirinin yüzde 20’sine yakını zaten bu borçların ödenmesine gidiyor.

Mısır’ın içinde olduğu bu borç sarmalı, alt yapı çalışmalarının aksamasına, hükümet faaliyetlerinin sekteye uğramasına ve çığ gibi büyüyen yeni vergilere neden oluyor. Buysa toplumdaki memnuniyetsizliği tırmandırıyor. Ekonomik açmaz Kahire açısından 2011’de Mısır’da Hüsnü Mübarek’in devrilmesine giden süreci hatırlatıyor ve ekonomide çıkış yolları aranmasını hızlandırıyor. Kahire, Avrupa İmar ve Kalkınma Bankası’ndan Dünya Bankası’na uzanacak şekilde Batılı kurumlarla görüşüyor, ancak Doğu’dan gelecek çareye ulaşma çabasından geri durmuyor. Tam da bu nedenle Yeni Kalkınma Bankası’na üye oldu.

Yeni Kalkınma Bankası’nın (NDB), Dünya Bankası’nın yarısı kadar, 100 milyar dolarlık, bir sermayesi var. Bu kaynak, üye ülkelerdeki kalkınma ve alt yapı projeleri için kredi olarak kullanılıyor. Faaliyete geçtiği 2015’ten bu yana kadar NDB, 5 ülkede 96 projeye 30 milyar dolarlık kredi sağladı. Banka bu borcun yüzde 22’sini yerel para birimleri cinsinden verdi. Hedef bunu gelecek üç yılda yüzde 30’a çıkarmak. İşte bu adımlar Mısır için “neden olmasın” denerek BRICS’le daha yakınlaşmaya neden oldu. Kahire, NDB’den Mısır poundu cinsinden borç alarak alt yapı projelerine devam etmek istiyor, bu yalnızca ülkenin ekonomik kalkınması için değil, iktidarın sürdürülmesi açısından da hayati. Bununla beraber BRICS’e dahil olmak Mısır sadece borçla kalkınma değil, artan ticaret ve gelecek yatırım da demek, özellikle Çin ve Rusya ile.

TİCARİ FAALİYETLERİ PEKİŞTİRME PLATFORMU OLARAK BRICS

Ticaret Mısır’ın ekonomisi açısından hayati olan bir diğer konu. Bu noktada var olan ticari bağlarını pekiştirme, yeni ortaklar edinmek, her devlet gibi Mısır’ın da hedefleri arasında yer alıyor. Ülkenin 2022’deki verilerinin gösterdiği üzere ilişkilerinin sıkı olduğu ticaret merkezleriyle bağlarını güçlendirme BRICS yollarına düşmenin nedenlerinden biri.

Mısır’ın en önemli yatırımcısı ve ticaret ortağı pek çok ülkeninki gibi Çin. Kahire ile Pekin arasında geçtiğimiz yıl ticaret hacmi 14 milyar dolar civarındaydı. Çin, Mısır’a 13,3 milyar dolarlık mal ve hizmet satarken, Mısır bu ölçeğin neredeyse 13/1’i kadar mal ve hizmeti Çin’e ihraç etti.

Yatırım açısından Çin’in 2018’den bu yana Mısır’a yatırımı 40 milyar doların üzerinde, Süveyş Kanalı’ndan ticaret bölgelerine, tarım arazilerine kadar uzanıyor. Benzer biçimde Çin, Mısır’a 8 milyar dolar borç verdiği gibi IMF’den kredi alması sürecinde desteğini göstermişti.

Diğer BRICS üyesi Rusya ile Mısır’ın ticaret hacmi 18 milyar dolar. Rusya buğday, petrol ve gübreyi Mısır’a yollarken, karşı taraftan sebze, meyve ve plastik alıyor. Türkiye’ye rakip olacak şekilde Mısır, Rus turistlerin yeni adresi. Rusya, enerjiden tarıma Mısır’a yatırımlarını kaydırıyor, iki ülke arasında 2022’de imzalanan bir serbest ticaret anlaşması da var. Rusya aynı zamanda Mısır’a en fazla savunma ekipmanı satan ülkelerden biri.

Mısır işte bu iki BRICS ülkesiyle olduğu gibi Hindistan, Brezilya ve Güney Afrika ile ekonomik bağlarını güçlendirmek istiyor. Dahası buradan gelecek yatırım ve destekle yeni adreslerle ticari ve ekonomik bağlarını geliştirme niyetinde.

SAVUNMA VE GÜVENLİKTE KOORDİNASYON İÇİN BRICS

BRICS, daha çok ekonomik niteliğiyle ön plana çıktığı için savunma alanındaki adımları dikkat çekici gelmiyor, ki üyeler de bu konuda gevşek bağlar kuruyor. Bununla beraber, BRICS şemsiyesi altında deniz güvenliği, terörizme karşı işbirliği ve siber güvenlik gibi alanlar da ortak söz söylenmeye çalışılıyor. Üyelerin üçünün (Çin, Rusya, Hindistan) Şanghay İşbirliği Örgütü üyesi olması, bu konudaki ortak çalışmaların yapılmasını kolaylaştırıyor. İşte bu noktada Mısır, BRICS ile koordineli çalışarak güvenlikte de sıkı olmasa da bağlarını genişletme gayretinde.

Mısır’ın içinde bulunduğu ekonomik açmaz ve özellikle borç darboğazı Kahire’nin batıdan doğuya alternatif arayışlarını hızlandırıyor. Bu nokta BRICS’ın yatırım bankasının yerel para birimleriyle vereceği kredi, Mısır’ın en azından kur şoku yaşamadan alt yapı projelerine başlamasına katkı sunabilir. İkincisi, BRICS ülkeleri özellikle Çin ile gelişen ticaret ve yatırım bağları, BRICS kanalıyla artabilir, buna yenileri eklenebilir. Son olarak BRICS’ın henüz cılız olsa da deniz güvenliği, terörizm ve siber güvenlik gibi konulardaki işbirliği Mısır’ın BRICS’e yüzünü dönmesinin nedenleri arasında gösterilebilir.

Mühdan Sağlam: Doktorasını Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Uluslararası İlişkiler Anabilim Dalı’nda “Rusya Federasyonu’nun ve Rus Dış Politikasının Dönüşümünde Enerjinin Rolü” başlıklı teziyle 2021’de tamamladı. 2014-2017 arasında AA Energy Terminal’de enerji analistliği yaptı. 2018-2021 arasında Gazete Duvar’da dış politika/ekonomi, enerji analisti ve köşe yazarı olarak çalıştı. Enerji şirketleri devlet ilişkisi, Rusya enerji politikası, enerji ekonomi politiği, ekonomi politik temel ilgi alanıdır. Bu alanda pek çok makalesi, uluslararası yayını vardır. 7 Şubat 2017’de çıkan 286 KHK ile Barış için Akademisyenler: Bu Suça Ortak Olmayacağız isimli bildiriyi imzaladığı için üniversitedeki görevinden ihraç edilmiştir. Gazprom Rusya’sı: Rusya’da Devletin Dönüşümü isimli kitabın yazarıdır.