Felaketlerin insanları birbirine yakınlaştırması gibi, devletlerin hak ve özgürlükleri düzleyen varlığı karşısında aynı güç tarafından ezilen insanların payına da birbirini kollamak düşer. "Düşman" bir olunca, ona karşı diğer herkes birliği oluşturur. Toprak altındaki mantarların ve ağaç köklerinin birbirleriyle ördüğü ağa benzeyen, olanın olmayana el verdiği bir iletişim biçimidir dayanışma. Öyle her zaman da yüksek prensipli davranış dizisi içermez, yeri gelir karşısında birlik olduğu düşmana dayanışma içinde olduğunu teslim etmemek için yalan da söyler. 

Asghar Farhadi’nin son filmi Kahraman, yönetmenin diğer filmleri gibi sadelikle başlayıp sarmal bir karmaşaya dönüşüyor. Tefeciye borcunu ödeyemediği için alacaklısının şikâyetiyle iki aydır cezaevinde olan afişçi Rahim, iki günlüğüne izne çıkar ve ablası ile eniştesinin evine gelir. 

Rahim’in alacaklısı aynı zamanda eski eşinin ablasının kocasıdır ve Rahim’e olan özel husumeti, borç bir şekilde ödenecek olmasına rağmen katlanarak artar. Rahim’in sevgilisi Ferhunde o günlerde, içinde altın olan bir çanta bulmuştur. Altınlar, cezaevinden çıkması için bir umutken, Rahim’in altınlarla birlikte çantayı sahibine vermek üzere devreye giren vicdanı onu bambaşka bir olaylar zincirine sürükler. 

Film, Rahim’in borçlarını ödemek için elinden geleni yapan eniştesi Hüseyin’in restorasyonunda çalıştığı, Pers Kralı Serhas’ın da mezarının olduğu düşünülen kaya mezarı Nakş-ı Rüstem’e gitmesiyle başlıyor. Kelime anlamı "kahramanlar kralı" olan Serhas’ın adalet anlayışı üzerine anlatılan rivayetler düşünülünce İran toplumunu da, Farhadi’nin işaret ettiği yeri de anlamaya başlıyoruz. 

Rivayet o ki, gücüyle dillere destan ordusuyla Yunanistan seferinden başarısızlıkla ama yüklü bir ganimetle dönen Serhas’ın gemisi Akdeniz’de fırtınaya tutulur. Kral’dan "gereğini yap"ması emrini alan kaptan, gemicilerle askerlere yükün azaltılması gerektiğini söyler ve onlara yüce imparatorun yaşaması için yapılan fedakârlıkların tanrılar katında karşılıksız kalmayacağı telkininde bulunur. Kimi isteyerek atlar fırtına denizine, kimisi itilir. Serhas nihayet karaya yanaştıklarında kaptana ödül olarak bir sandık altın verir ve ardından adamlarının ölümüne neden olduğu için idam ettirir. 

Geçmişindeki rivayetlerle anlamlanır kültürler ve toplumlar. Toplumdaki adalet, vicdan, dayanışma, onur gibi kodlar kulağa üflenen rivayetlerde saklıdır. Hükümdarların 2500 yıllık kaya mezarları sahnesiyle başlayan film, bakılan yere, konumlanan açıya ve yaşanan olaylara göre başkalaşan kavramların merkezindeki İran toplumunu başarıyla gösteriyor. O toplum ki, tepedeki rejime ve onun insan yaşamını devletten çok sonraya alan sarsılmaz devletçiliğine karşı birlik olmanın yolunu bulmuş, bir uzlaşma aracı olarak yalanı kullanmaktan kaçınmayan, halkın kendi arasında ve halkla devlet arasında konsensüsü sağlamış, kendi içinde oluşturduğu dernek ve kurumlar yoluyla bağış toplayarak idam cezasından bir mahkûmu bile kurtarmıştır. 

Ceza ve ödül dengesi aynı zamanda devlet ve toplum dengesi olarak da okunabilir. Devlet ceza verirken, toplum cezayı hafifleterek veya ceza göreni ödüllendirerek toplumsal yaşamın dengesini kuruyor. Devletin cezaya, baskıya yönelik yönetimini toplum, kendi içinde yumuşatarak daha toleranslı bir işleyişi mümkün kılıyor. Bu toleranstan, kendi acımasızlığından ürken devlet bile bir ölçüde memnun kalabiliyor. Ceza ve merhamet ilişkisi iki karşıt tarafın iç içe yaşayışında bir öyle bir böyle sürüp gidiyor. 

Rahim üzerinden, talihi yaver gitmeyen bir medeniyetin, talihi yaver gitmeyen insanının hikâyesini dokunaklı bir biçimde anlatıyor Farhadi. Yönetmenin atölyesine katılan ve kendi belgeselinden intihal yaptığı iddiasıyla intihal davası açan Azadeh Masihzadeh’in iddialarını reddeden Farhadi ise, "yetersiz kanıt" olduğunu iddia ederek hakaret davası açmış. Sonucun ne olduğunu henüz duymasak da Farhadi hakaret davasında haklı bulunursa Masihzadeh iki yıla kadar hapis ve 75 kırbaç cezası alabilir… Bu etik gölgeye ve filme paralel örüntü içeren yönetmenin yaşadığı paradoksa rağmen, Kahraman, devlete karşı toplumun birlik olmasının ve iç dengesini koruma çabasının bir örneği. 

Ceren Gündoğan
8 Temmuz 2022