Netflix'in Queens Gambit'ini izleyenler veya Asimov'un Satranç kitabını okuyanlar bilirler satranç hiçbir zaman satranç değildir. Hele ki eski Sovyetler Birliği ülkelerinde hiç değildir. Satranç bir düşünme kültürüdür. O düşünme kültürü de hayatı şekillendirir Kafkaslarda.

Soğuk savaş döneminde futbol kadar Sovyetler'e karşı ABD veya Avrupalı rakipler de çok konuşulurdu.

Halen de konuşuluyor.

Ünlü satranç ustaları (Grand Master) genelde adına oynadıkları ülkelerin en önemli düşünce kuruluşlarının da başında oluyorlar genelde.

Gary Kasparov'un Moskova'yı bırakıp Amerika Birleşik Devletleri'ne göç etmesi büyük bir şoktu. Deep Blu bilgisayarına karşı oynadığı (4-2 yendiği) oyun satrançla alakalı alakasız herkesin aklına kazındı. Bir Ermeni oyuncu olarak Kasparov'un Rusya adına oynamayı seçmesi tabii ki bir siyaset sonucuydu.

Kasparov, 1963'te SSCB'nin Bakü'de Garik Kimovich Weinsteinadı ile Ermeni bir anne ve Yahudi bir babadan doğmasına karşın kendisini Rus olarak tanıttı hep: "Yarı Ermeni, yarı Yahudi olmama rağmen ben kendimi Rus kabul ediyorum. Çünkü anadilim Rusça, Rus topraklarında öğrenim gördüm ve Rus kültürüyle büyüdüm" diyordu.

Çünkü Rusya hepsinden güçlüydü.

Kasparov, 2012'de, Rus punk grubu Pussy Riot üyelerini hapisteyken onlara destek olmak için düzenlenen eyleme katıldı. Rus polisi eylemcilere saldırdığı sırada Kasparov'un kolu kırıldı. İşte Rusya ile bağlar o zaman koptu.

2013'ten beri New York'ta istenmeyen bir sürgünde yaşıyor Kasparov. Bir röportajında Bussiness Insider dergisine "Suikaste uğrama kaygısıyla yaşamaktansa sürgünde olmak daha güvenli" diyor.

Kasparov sadece satranç tahtasında değil hayatta da doğru hamleyi doğru zamanda yaptı ve belki de hayatını kurtardı.

Bazı kesimlerin tarihin en iyi satranç oyuncusu saydığı Kasparov gibi Ermeniler birçok ünlü satranç oyuncusu çıkardı aslında.

Son 20 yılın en iyisi Levon Aronyan.

Aronyan aslında Türkiyeli oyunculara yabancı değil. İlk olarak her ne kadar 2012'deki Satranç Olimpiyatları'ndaki başarısı konuşulsa da, Aronyan aslında çok daha önce Türkiye'ye, İstanbul Çocuk Satranç Turnuvası'na katılmaya da gelmişti. O dönem küçükler kategorisinde Ermenistan yine birinci olmuştu.

Dünyanın en iyi satranç ustası Levon Aronyan uzun bir süredir uluslararası turnuvalarda ve olimpiyatlarda Ermenistan'ın gurur kaynağı.

Daha çocuk yaştan başarısının geleceği belli olan Aronyan'a Ermenistan bugüne kadar elinden gelen en büyük ünvanları gösterdi. Maddi ve manevi.

Adına okullar açıldı, devlet nişanları verildi. Ve daha birçoğu.

Özellikle bir satranç oyuncusu da olan eski Cumhurbaşkanı Serj Sarkisyan onu özel himayesine almıştı.

Aronyan, Ermenistan'daki siyasi istikarsızlığın ardından geçtiğimiz hafta artık Ermenistan için santranç oynamayacağını açıkladı.

Bir süredir, Kadife Devrim'den beri taleplerinin karşılanmadığı gerekçesiyle ABD'den gelen teklifleri geri çevirmeyen Aronyan artık ABD adına turnuvalara katılacak.

Başta da dedik ya satranç sadece satranç değildir.

Bir satranç Grand Master'ı için antrenman her şey. O antrenmanlar süper bilgisayarların serverlerında yapılıyor. Aronyan chess.com'a yaptığı açıklamada 2018 yılından bu yana süper bilgisayarlarla antrenman yapılan sisteme girişi ile iglili maddi beklentilerin Ermenistan hükümeti tarafından karşılanmadığını belirtmiş.

Aronyan bu sebeple uluslararası turnuvalara da katılmıyordu.

Sarkisyan'ın himayesinde Ermensitan'da biraz 'şımaran' ünlü yıldız bu süre zarfında evlendi ve daha çok bir celebrity – şöhret hayatı yaşıyordu.

Paşinyan'ın kafa tuttuğu Genelkurmay Başkanı Onik Gasparyan ile Sarkisyan'ın telefon konuşmalarının Ermenistan medyasında yayınlandığı ve 'muhtıra'nın aslında Sarkisyan tarafından baskı ile verildiği iddialarının uçuştuğu Ermenistan'da Paşinyan'ın hanesine bir eksi de Aronyan'ın gidişi ile eklendi.

Ama bu eksi siyasi ve askeri başarısızlıklardan çok daha farklı.

Aronyan birçok Ermeni için gurur kaynağı olduğu kadar Ermenistan'da hala gelecek olduğunu gösteriyordu.

Onun gidişi, Paşinyan'ın vaat ettiği demokratik geleceğin de zora girdiği ve siyasi istikrarsızlığın ülkeden göçlere engel olamayacağının da göstergesi.

Ancak Ermenistan'da siyasetçilerin satrançı nasıl oynadığının da bir göstergesi.

Ermenistan'da Paşinyan, nihayetinde ekimde anayasa değişikliği, kasımda da seçim önerisiyle muhalefetin karşısına çıkarken satranç tahtası yeniden kuruluyor.

Herkes biliyor ki seçim yapılırsa eski Cumhurbaşkanı Robert Koçaryan yine seçime hile karıştıracak.

Öte yandan Paşinyan, seçim sistemini ve adli reformları tamamlayacak kadar zaman bulamadığı için halen Post-Sovyet devletin kodları kurulu durumda. Bu kodlar sorunların demokratik biçimde parlementolarda değil sokaklarda ve eylemlerde çözülmesini öngören kodlar.

Bu kodlar 'ben başkan değilsem ülkenin her yerini yıkarım' kodları.

İşte Sarkisyan'ın şımarttığı Aronyan'ın gidişi bu kodların Ermenistan'a kaybettirdiği en büyük şey.

Gelecek.